W momencie upadku Rzeczpospolita była państwem wspierającym się na idei republikanizmu, powszechnie uznawanego za ustrój w sposób najdoskonalszy gwarantujący respektowanie tego, co dla człowieka najcenniejszego, czyli wolności. Republikańska Rzeczypospolita, a w konsekwencji i naród polityczny, został podzielony pomiędzy państwa monarchii absolutnej i despotycznej, przez państwa mające za nic wolność obywatelską. Nie może zatem dziwić fakt upominania się kolejnych pokoleń Polaków o wolność utraconą u progu wieku XIX. Sięgając po teksty wychodzące spod piór polskich publicystów i pisarzy, dostrzegamy nie tylko miałkość wielu współczesnych teorii narodu i nacjonalizmu, ale przede wszystkim dostrzegamy niesamowicie wielki wysiłek twórców ponoszony na rzecz budzenia, kształtowania, moderowania więzi narodowych na poziomie wiedzy i uczuć, aby pojęcie narodu polskiego nie stało się pojęciem pustym.

Niniejsza książka zawiera teksty będące owocem wieloletnich badań naukowych nad polskimi elitami intelektualnymi i politycznymi w czasach rozbiorowej niewoli.

Włodzimierz Bernacki – profesor nauk humanistycznych, kierownik Zakładu Historii Myśli Politycznej w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Napisał między innymi: Jednostka – naród – państwo. Myśl polityczna demoliberałów galicyjskich (1997), Od modernizmu do postmodernizmu (2000), Liberalizm polski 1815-1939 (2004), Myśl polityczna I Rzeczpospolitej (2011). Jest współautorem Słownika historii doktryn politycznych, t. 1-6 (1997-2015), Wybitnych Polaków XIX wieku (1998), Komunizmu w Polsce (2005).