(...)

„Romans z Polską”

Ta dojrzała refleksja obecna jest jednak w polskiej kulturze także i dzisiaj, tyle że prowadzi się ją z dala od medialnego targowiska próżności, w niszowych pismach i wydawnictwach, zatem niełatwo ją dosłyszeć w informacyjnym i artystycznym jazgocie. Dlatego bezcenni są przewodnicy, którzy czytelnikom, złaknionym pożywnej umysłowej strawy, wskazują publikacje warte uwagi, istotne, ważkie. Tacy jak Maciej Urbanowski, który w ubiegłym roku wydał w Arcanach książkę pt. „Romans z Polską”. Zawiera ona jego teksty krytyczne z lat 2007–2012, ogłaszane w różnych czasopismach, układające się jednak w przemyślaną całość, po trosze za sprawą starannego wyboru, a po trosze skutkiem intelektualnej konsekwencji, z jaką autor na przestrzeni lat dobierał i komentował swoje lektury.

Interesował się przeważnie polską literaturą współczesną – prozą, poezją, eseistyką i publicystyką literacką, także epistolografią – zanurzoną w ojczystej tradycji i nieobojętną wobec dyktowanych przez nią narodowych i społecznych powinności pisarza. Urbanowski najchętniej przyglądał się twórcom, którzy podejmowali pałeczkę w sztafecie pokoleń, kontynuowali etos obywatelski naszej literatury w trosce o teraźniejszy los Rzeczypospolitej oraz duchową kondycję jej mieszkańców. I którzy traktowali to zadanie z powagą.

Tęsknota za powagą, za tonacją serio powraca po wielekroć na stronicach książki, której autor, na marginesie „Godota i jego cienia” Antoniego Libery, notuje: „Mnie się ta powaga, a nawet patos podobają. Pokazują styl odbioru sztuki coraz rzadszy w dzisiejszych rozchichotanych czasach, w których sztukę traktuje się jako rzecz nieważną i niepoważną”. Omawiając twórczość posmoleńską, pisze: „Warto też mieć nadzieję, że wartości i tematy, jakie wniosła ona ostatnio do polskiej poezji, takie jak powaga, patos, patriotyzm, historiozoficzność, pozostaną w niej na dłużej”. Z kolei pochylając się nad powieściami Bronisława Wildsteina, zauważa, że pisarz „potrafi fascynująco pokazać nieludyczną, poważną, tragiczną stronę historii”.

Urbanowskiemu chodzi zresztą nie tylko o perspektywę narodową czy dziejową. Także – o dojrzałą refleksję egzystencjalną, o świadomość eschatologiczną. Dobitnie akcentuje to w recenzjach tomików Stanisława Chyczyńskiego, Krzysztofa Koehlera czy Kazimierza Nowosielskiego. Z pasją broni tłumionego przez prześmiewców wysiłku poetów, by dramat polskiej historii umieścić w porządku metafizycznym. Dlatego odrzuca szyderczy ton Andrzeja Horubały w jego rozprawie z „De profundis” Wojciecha Wencla: „Jakimż zresztą nieporozumieniem jest czytanie »De profundis« jako demonstracji epigońskiego do kwadratu patriotyzmu w trupim pyle! Na miłość boską, przecież to jest poezja nagrobna, żałobna, elegijna! To treny, poezja funeralna, poetycki apel poległych, a nie fraszki i oceniajmy je właściwą miarą. Czy Horubała […] nie widzi, że tak intensywny w tym tomie gest patrzenia ma wymiar duchowy? […] Że wzruszenie budzi w poecie kruchość – ludzi, jednostek, Polaków, narodów?”. Tę namiętną polemikę Urbanowski tytułuje cytatem z powieści samego Horubały: „Nie obśmiewać!”. 

Zobacz więcej