W momencie upadku Rzeczypospolita była państwem wspierającym się na idei republikanizmu, powszechnie uznawanego za ustrój w sposób najdoskonalszy gwarantujący respektowanie tego, co dla człowieka najcenniejszego, czyli wolności. Republikańska Rzeczypospolita, a w konsekwencji i naród polityczny, został podzielony pomiędzy państwa monarchii absolutnej i despotycznej, przez państwa mające za nic wolność obywatelską. Nie może zatem dziwić fakt upominania się kolejnych pokoleń Polaków o wolność utraconą u progu wieku XIX. Sięgając po teksty wychodzące spod piór polskich publicystów i pisarzy, dostrzegamy nie tylko miałkość wielu współczesnych teorii narodu i nacjonalizmu, ale przede wszystkim dostrzegamy niesamowicie wielki wysiłek twórców ponoszony na rzecz budzenia, kształtowania, moderowania więzi narodowych na poziomie wiedzy i uczuć, aby pojęcie narodu polskiego nie stało się pojęciem pustym.

Niniejsza książka zwiera teksty będące owocem wieloletnich badań naukowych nad polskimi elitami intelektualnymi i politycznymi w czasach rozbiorowej niewoli.

Polityków namnożyło się w Królestwie od razu tylu, iż starczałoby ich na obsadzenie ministeryów i parlamentów całej kuli ziemskiej. (...) Żeby napisać książkę, namalować obraz, stworzyć rzeźbę, operę, wybudować ładny kościół, zrobić jakieś odkrycie naukowe, wygrać bitwę itd., na to potrzeba oprócz talentu, owego feu sacre, którego nie nabywa się w żadnych szkołach, jeszcze mozolnej, wyczerpującej pracy miesięcy, czasami lat całych. A na polityka można się wyzwolić w przeciągu jednego dnia. Wystarczy stanąć na mównicy w sali...

Teodor Jeske-Choiński

Włodzimierz Bernacki - profesor nauk humanistycznych, kierownik Zakładu Historii Myśli Politycznej w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Napisał m.in. Jednostka-naród-państwo. Myśl polityczna demoliberałów galicycyjskich (1997); Od modernizmu do postmodernizmu (2000); Liberalizm polski 1815-1939 (2004); Myśl polityczna I Rzeczypospolitej (2011). Jest współautorem Słownika historii doktryn politycznych, t.1-6 (1997-2015); Wybitnych Polaków XIX wieku (1998); Komunizmu w Polsce (2005).

http://ksiegarnia.arcana.pl/glowna/198-o-wolnosci-w-czasach-niewoli-wlodzimierz-bernacki.html