Stalin w oficjalnej polskiej powojennej propagandzie uchodził za ojca narodów, geniusza ludzkości, przywódcę proletariatu całego świata. Ohyda kłamstwa wtłaczanego Polakom przez prasę, radio, teatr, film, literaturę – nie mówiąc już o wystąpieniach partyjnej góry – ze szczególnym nasileniem ujawniła się po śmierci Stalina.

Według oficjalnych komunikatów zmarł on 5 marca 1953 roku o godzinie 21.00; ostatecznie do dziś nie ustalono, czy była to śmierć z przyczyn wyłącznie naturalnych. W nocy z 5/6 marca zostały przesłane z Komitetu Centralnego PZPR szyfrogramy do poszczególnych Komitetów Wojewódzkich informujące, jak należy przygotować oficjalną żałobę (dekoracje miejsc publicznych czy wystaw sklepowych kirem i krepą, okolicznościowe zebrania Podstawowych Organizacji Partyjnych, masówki w szkołach, zakładach pracy, akademie, wystawy itp.).

Społeczeństwo informowały przede wszystkim tytuły prasowe pozostające pod całkowitą kontrolą PZPR. „Dziennik Polski” z 6 marca ukazał się z nagłówkiem „Przestało Bić Serce Wodza Ludzkości Wielkiego Stalina”. Kilka dni potem „Przegląd Sportowy” (!) pisał na pierwszej stronie „Cała Postępowa Ludzkość Składa Dziś Hołd u Trumny Nieśmiertelnego Stalina”.

Także służalczość decydentów PRL doszła do niewyobrażalnych granic. 7 marca Rada ministrów podjęła uchwałę o przemianowaniu Katowic na Stalinogród, a Pałac Kultury i Nauki miał nosić imię Stalina. Mieszkańcy Śląska cierpieli przez urągającą ich godności nazwę aż do 1956 roku.

Kulminacją publicznego i bałwochwalczego kultu Stalina był jego pogrzeb 9 marca 1953 w Moskwie, przesycony sowiecką symboliką.

Znacznie ciekawsze od oficjalnych wyrazów żałoby i szacunku dla „wodza ludzkości” były reakcje zwykłych ludzi, skrzętnie odnotowywane przez bezpiekę i przekazywane organom PZPR. Część tych wypowiedzi nosiła znamiona wyuczonych kwestii prezentowanych na masówkach. Jeden z członków PZPR w PKP-Węzeł Kolejowy w Krakowie miał mówić „Idea i nauka Stalina będą z nami żyć wiecznie. My kolejarze skupimy się jeszcze więcej wokół naszego KC (…) zacieśniając jeszcze bardziej więzy braterskiej przyjaźni ze ZSRR”.

Nie wszystkie jednak głosy smutku i podziwu dla kremlowskiego kata były cyniczne i wyrachowane. Niestety, lata ogłupiającej i wszechobecnej propagandy wpłynęły, zwłaszcza na część młodzieży i osób pochodzących z ubogich środowisk, które uzyskały w wyniku stalinizacji Polski poprawę swego statusu materialnego i społecznego. Przykładowa wypowiedź jednej z robotnic z Krakowa brzmiała: „zawdzięczam wszystko Stalinowi – swoje zdrowie i życie”. Podobne uwielbienie prezentować miała uczennica TPD (Towarzystwa Przyjaciół Dzieci – szkoły w których promowano marksizm-leninizm, świeckie wychowanie, uczęszczały do nich głównie dzieci członków PZPR), która przygotowała list do ambasadora Związku Sowieckiego w Polsce Arkadiusza Sobolewa. Pisała m.in. „chciałabym znaleźć się w Moskwie na Kremlu i wołać: nie opuszczaj nas drogi, kochany nauczycielu”.

Oczywiście, znacznie więcej – ku irytacji i wściekłości władz – było wypowiedzi wyrażających zadowolenie ze zgonu Stalina, szyderstw i dowcipów, ręcznie pisanych ulotek, czy też publicznego wyśmiewania oficjalnej żałoby sprzecznej nie tylko z poczuciem polskiej godności narodowej, ale także urągającej zdrowemu rozsądkowi. Można przytoczyć chociażby takie wypowiedzi: „Nareszcie diabli wzięli Stalina, będzie można spokojnie odetchnąć”, „trzeba być naprawdę chorym by ubolewać nad takim jak Stalin”, „Niech żyje Adenauer”. Były też wypadki, gdy uczniowie śmiali się na akademiach ku czci Stalina, zakłócano publiczne słuchanie radiowych transmisji z jego pogrzebu itp. We wszystkich takich przypadkach bezpieka wszczynała dochodzenia mające na celu ukaranie osób mówiących przecież to, co myślą.

Szczególnie godne potępienia jest upodlenie i fałsz szerzony po śmierci Stalina przez ludzi nauki, kultury i sztuki. Część z nich, uchodzących za wielkie autorytety w swoich dziedzinach, do dziś nie przeprosiła za swoje czyny.

Już same tytuły takiej okolicznościowej publicystyki (zamieszczonej w „Życiu Literackim” z 15 marca 1953 roku) mówią same za siebie: Henryk Markiewicz Nauczyciel pisarzy, Kazimierz Wyka Wkład Stalina w poznanie sztuki. Znaleźć tam możemy także wiersze, które w sposób niegodny osoby obdarzonej mianem twórcy wychwalały „wodza ludzkości”. Były to utwory min. Wisławy Szymborskiej (wiersz Ten dzień, gdzie autorka pisała m.in. „Oto partia – ludzkości wzrok, Oto partia – siła ludów i sumienie, Nic nie pójdzie z jego życia w zapomnienie Jego partia rozgarnia mrok”), Jerzego Putramenta (wiersz Dziewiąty marca, z okazji pogrzebu Stalina) czy Jana Zycha (wiersz Jego serce bije coraz mocniej).

Przyjrzyjmy się bliżej fragmentom tekstów Markiewicza i Wyki. Pierwszy ze wspomnianych autorów pisał m.in. „Wszechstronna i troskliwa opieka jaką Józef Stalin otaczał sprawy literatury była nie tylko jednym z przejawów genialnej uniwersalności Jego umysłu, niestrudzonej energii Jego działania. Wywodziła się nie tylko z osobistych zainteresowań i wrażliwości literackiej i artystycznej, o której świadczy tyle znamiennych faktów”. Z kolei Wyka pisał: „Podstawowy wkład Stalina w rozumienie sztuki i literatury to jego przełomowa praca Marksizm, a zagadnienia językoznawstwa. Jej przełomowość polega na tym, że dopiero w tym wystąpieniu Stalina zostały ostatecznie sformułowane zasady nadrzędne, bez których interpretacja wszelkich zjawisk artystycznych nie da się poprawnie przeprowadzić (…). Geniusz Stalina, precyzując żelazną logikę założeń dialektycznych (…) ukazuje mianowicie drogę do zrozumienia na czym opierają się trwałe wartości literatury”.

Pozostawiam te słowa bez komentarza, niech historia i naród ocenią.

Sebastian Drabik