Ziemia Przysuska stanowi względnie wyodrębniony obszar obejmujący obecny powiat przysuski z 43,5 tys. mieszkańców i powierzchnią 800,7 km2 (40% grunty rolne i 33% leśne), złożony z miasta Przysucha i 8 gmin: miejska Przysucha, wiejska Przysucha, Borkowice, Gielniów, Rusinów, Odrzywół, Klwów, Potworów i Wieniawa (147 sołectw). W procesach osadniczych ważna rola przypada strukturom kościelnym. Powiat przysuski pokrywa sieć parafii Kościoła Katolickiego zgrupowana w dwa dziekanaty należące do diecezji radomskiej z biskupem Henrykiem Tomasikiem (ur. 1946) na czele: przysuski z 25 tys. wiernych (wicedziekan ks. kanonik Andrzej Szewczyk) i drzewicki z 23,5 tys. wiernych (dziekan ks. kanonik Adam Łukiewicz). Obszar Ziemi Przysuskiej w ramach kasztelanii skrzyńskiej został włączony do archidiecezji gnieźnieńskiej w diecezji poznańskiej za Bolesława Śmiałego (1058-1079), od 1305 w samodzielnym archidiakonacie kurzelowskim, od 1805 do 1818 w diecezji kieleckiej w metropolii lwowskiej, od 1818 w diecezji sandomierskiej w metropolii lubelskiej i od 1992 w diecezji radomskiej w metropolii częstochowskiej. Istotną rolę odgrywała przynależności administracyjna obszaru Ziemi Przysuskiej. Od podziału na dzielnice po śmierci księcia Polski Bolesława Krzywoustego był włączony do księstwa i województwa sandomierskiego, od 1837 przemianowanego na gubernię sandomierską, a w 1844 na radomską, w 1915 do województwa piotrkowskiego, w 1919 do województwa kieleckiego i od kwietnia do września 1939 do łódzkiego, 1939-1945 w latach okupacji niemieckiej do dystryktu radomskiego, 1945-1950 do województwa łódzkiego, 1950-1975 do województwa kieleckiego, 1975-1988 do województwa radomskiego, od 1989 do województwa mazowieckiego. Od XIV wieku do połowy XIX wieku obszar Ziemi Przysuskiej należał do powiatu radomskiego i opoczyńskiego (Borkowice z okolicami do koneckiego). Granice dzisiejszego powiatu przysuskiego na północy opierają się na rzece Pilicy (granicy archidiecezji gnieźnieńskiej i Mazowsza), na zachodzie na Garbie Gielniowskim i Drzewiczce, na wschodzie na Jabłonicy i na południu na Brzuśni. Na tym obszarze do zaborów wiodły ważne szlaki transportowe i handlowe: poznańska łączyła Wielkopolskę z Lubelszczyzną, ruska prowadziła ze Lwowa do Płocka i na Kujawy, krakowska łączyła Warszawę z Krakowem i biegła dalej na Węgry. Miejscowości powiatu przysuskiego są powiązane z centrum, którym od XVIII wieku jest Przysucha (poprzednio kolejno: kasztelania skrzyńska, powiat radomski i opoczyński) i ze sobą sprzężeniami zwrotnymi zdeterminowanymi warunkami naturalnymi (ukształtowaniem powierzchni, skutkami procesów geomorfologicznych i budową podłoża związanego z tektoniką, siecią rzek, wielkimi lasami itp.), działalnością ludzką (siecią osadniczą, historią gospodarczą i administracyjną, przynależnością do jednostek kościelnych, wytworami kultury duchowej i materialnej itp.). Najstarszymi osadami założonymi na tym obszarze w XI-XII stuleciu są: Skrzyńsko, Skrzynno, Smogorzów, Nieznamierowice, Oxa (Stary Potworów), Kłódno (Wieniawa), Wola Kuraszowa, Borkowice, Goździków, Jabłonica, Jelonek (Sulgostów), Łęgonice Małe i in. Do najbardziej zasłużonych rodów należy zaliczyć: Duninów (Borkowskich, Brzezińskich, Goździkowskich, Jastrzębskich, Karwickich, Krajewskich, Krzczonowskich, Krzesławskich, Modliszewskich, Ninkowskich, Łęgonickich, Odrzywolskich, Potworowskich, Przystałowskich, Rdzuchowskich, Rusinowskich, Ruszkowskich, Sad(k)owskich, Smogorzowskich, Sulgostowskich, Szpotów, Wąsowiczów, Wolskich, Zbożeńskich, Zwolskich, Żukowskich), Dembińskich, Małachowskich, Tarnowskich, Dzibonich, Kochanowskich, Podlodowskich, Drzewickich, Sołtyków, Szaniawskich, Szydłowskich, Świdzińskich, Broel-Platerów, Wielhorskich, Stadnickich, Fredro-Bonieckich, Potkańskich, Kobylańskich, Krygierów, Genellich, Mokiejewskich, Helbichów i in. Z tych okolic pochodzili ważni urzędnicy Rzeczpospolitej: kanclerz królewski Jan Małachowski z Borkowic (1746-1762), wojewoda mazowiecki Antoni Małachowski z Borkowic (od 1784) i marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski z Końskich (1788-1792) oraz syn Antoniego senator Onufry Małachowski z Borkowic (1831), minister w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim gen. Józef Wielhorski z Rusinowa (1811-1814, 1816-1817), urzędnicy ziemscy: kasztelani radomscy Paweł Dunin-Wolski z Potworowa (1542-1543), Stanisław Dunin Brzeziński z Gielniowa (1726-1730), Piotr Dunin ze Skrzynna (1732-1735), starostowie radomscy: Dobrogost Czarny z Odrzywołu (1409-1410), Dziersław Dunin-Wąs ze Smogorzowa (XV wiek), Jan Dunin ze Skrzyńska (XV wiek), Piotr Kochanowski z Konar (1669-1676 i następnie kasztelan radomski), Andrzej Modrzecki z Wieniawy (1680-1683), Jakub Dunin ze Skrzyńska (1729-1732), Stanisław Świdziński z Sulgostowa (1730-1745 i kasztelan radomski 1772-1790), starostowie opoczyńscy: Stanisław Małachowski (od 1690), Jan Małachowski (od 1740) i Mikołaj Małachowski (od 1758) wszyscy trzej z Końskich, Jan Krosnowski z Kłonnej (cześnik opoczyński od 1765, podstoli opoczyński od 1768), kasztelan żarnowski pochowany w Skrzyńsku Szymon Szydłowski (1772-1793), pochowany w Studziannie wojewoda kaliski Aleksander Feliks Lipski (1699-1702), gen. major wojsk koronnych Franciszek Hieronim Granowski (od 1715), który objął w wianie małżonki Marianny z Lipskich m.in. Odrzywół, Klwów i Nowe Miasto, jego dziedzic generał wojsk koronnych starosta radomski Kazimierz Granowski (1749-1753), starosta radomski Michał Świdziński z Sulgostowa (1745-1749), który odstąpił urząd szwagrowi w zamian za województwo rawskie, dziedzic Odrzywołu, który wszedł w posiadanie Nowego Miasta po śmierci szwagra K. Granowskiego, chrześniak Augusta III i z tego powodu od urodzenia starosta lityński Ignacy Świdziński (1739-1788), prezydent Radomia gen. Antoni Stadnicki z Wieniawy (1794) i in. Zasłużonymi są też kanclerz królewski ks. Donin ze Skrzyńska, arcybiskup poznański Mikołaj Trąba (Łęgonice Małe), opat Piotr z klasztoru cysterskiego w Sulejowie (Skrzynno opackie), biskup poznański Andrzej Zaremba (Skrzynno plebańskie), biskup warmiński Jan Zbąski (murowany kościół w Studziannie), wykładowca sandomierskiego Wyższego Seminarium Duchownego ks. kapelan dr Julian Młynarczyk twórca dzieł oświatowych w Mariówce, proboszczowie: borkowicki ks. dr Jan Wiśniewski i przysuscy: ks. Jan Węglicki i ks. Bolesław Fochtman i in. Z analiz dokumentów ponad 11 tys. metryk z lat 1810-1910 dostępnych w „Genetece” wynika, że najpopularniejszymi nazwiskami w trójjęzycznej Przysusze były wtedy: polskie: Chylak, Zagdański, Kaczmarek, Swat i Wiórkiewicz, niemieckie: Rejmer, Miller, Bartel, Moritz (wśród 96 o takim brzmieniu) i żydowskie: Dawidowicz, Fryd, Herszkowicz, Lewkowicz, Lejbusiewicz i Szmedra (wśród 64 najczęściej powtarzających się). 

Najwcześniejsze i najliczniejsze znaleziska archeologiczne na obszarze Ziemi Przysuskiej znajdują się na terenie Gminy Wieniawa: z epoki kamienia łupanego w okolicach Jabłonicy i Pogroszyna (w Gminie Klwów także we wsi Brzeski); z epoki brązu w okolicach Konar, Kłódna, Rykowa (w Gminie Potworów także w rejonie Mokrzca) i na terenie Gminy Odrzywół z epok kamienia łupanego i neolitu w okolicach Łęgonic Małych. Pozostałości starożytnych dymarek - palenisk do wytopu żelaza z rudy żelaza z zastosowaniem węgla drzewnego - znaleziono w Pogroszynie i Rykowie nad rzeką Jabłonicą i w okolicach Nieznamierowic nad Drzewiczką, pozostałości po wielkich piecach służących do tego celu koło Przysuchy nad Radomką i w rejonie Jelonek nad Wiązownicą. Z okresu wczesnego średniowiecza pochodzą pozostałości grodów w Dębinach koło Potworowa, Goździkowie koło Rusinowa, Klwowie, Krajowie, Rzucowie, Skrzynnie, Skrzyńsku, Wistce i Woli Kuraszowej.        

966 poprzez chrzest za panowania księcia Mieszka I (ok.965-992) Polska weszła w krąg kultury europejskiej. Stąd wypływa szczególna rola chrześcijaństwa w polskiej historii, podobnie jak w dziejach Ziemi Przysuskiej.

1000 erygowana została archidiecezja gnieźnieńska, do której w ramach diecezji poznańskiej należał obszar Ziemi Przysuskiej. Pierwsze ośrodki osadnictwa na tym obszarze zaczęły powstawać wokół Skrzyńska, Skrzynna i Smogorzowa i tam powstała pierwsza kasztelania w Skrzyńsku.

ok. 1120 Piotr Włostowic Dunin herbu Łabędź otrzymał Skrzyńsko od księcia państwa piastowskiego Bolesława Krzywoustego (1102-1138). Siedzibę okręgu grodowego przeniesiono do Skrzynna.

1130 powstał pierwszy romański kościół z piaskowca w Skrzyńsku ufundowany prawdopodobnie przez Piotra Włostowica Dunina (ok. 1080-1253) i dwa lata później w Skrzynnie

1136 w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II Ex Commissio Nobis a Deo znajduje się potwierdzenie, że Skrzynno-Castellum Scrin było stolicą kasztelanii. Wymieniono też Skrzyńsko-Antiqua Scrin i prawdopodobnie Smogorzów jako Smogorz.  

1138 Piotr Dunin ze Skrzyńska, jako wojewoda, został wykonawcą testamentu władcy. Dzielił on Polskę na dzielnice: seniora Władysława Wygnańca (1138-1146) i jego przyrodnich braci: Bolesława Kędzierzawego (1121-1173), Mieszka III Starego (1122-1202) i młodocianego Henryka Sandomierskiego (1130-1166) oraz księżny-wdowy Salomei z Bergu (zm. 1144). Książę Kazimierz Sprawiedliwy (1138-1194) urodził się już po śmierci ojca.  

1145 palatyn Piotr Dunin Włostowic został uwięziony na rozkaz księżny małżonki seniora Agnieszki Babenberg (zm. 1163 siostry Konrada III Hohenstaufa). Skazano go na konfiskatę majątków, wyłupienie oczu, ucięcie języka i banicję. Książę senior poniósł klęskę w bitwie z połączonymi siłami przyrodnich braci wspieranymi przez zwolenników Włostowica pod wodzą Bolesława Kędzierzawego. Władysław, obłożony klątwą przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina (zm. 1148), musiał opuścić kraj. Jego ustosunkowana małżonka próbowała interweniować u kolejnych władców niemieckich, ale w ostatecznym rezultacie Władysław Wygnaniec już nie wrócił do Polski.

1146 ziemię sandomierską z obszarem Ziemi Przysuskiej przejął Henryk Sandomierski

1148 Piotr Dunin Włostowic ofiarował kościołowi w Skrzyńsku obraz, przed którym odzyskał wzrok i mowę (obecnie jest najstarszym obrazem maryjnym czczonym w Polsce, nazywanym Cudownym Obrazem Matki Bożej Staroskrzyńskiej). Jego potomkowie, z przydomkiem Dunin ze Skrzyńska (lub ze Skrzynna), stworzyli z czasem jeden z najliczniejszych polskich rodów, szczególnie ważnych dla Ziemi Przysuskiej, bo licznie zamieszkiwali na niej.  

1166 po śmierci Henryka Sandomierskiego, obszar Ziemi Przysuskiej w ramach księstwa sandomierskiego objął Bolesław Kędzierzawy

1168 wielki wiec książąt i możnowładców w Jędrzejowie uznał  Bolesława Kędzierzawego princepsem-seniorem, a księstwo sandomierskie przypadło Kazimierzowi Sprawiedliwemu

1172 w wyniku buntu panów niezadowolonych z silnych rządów księcia seniora Bolesława Kędzierzawego na jego miejsce osadzono Kazimierza Sprawiedliwego, także w Sandomierskiem

1173 po śmierci Bolesława Kędzierzawego księciem Polski został Mieszko Stary (ok. 1122-1202)

1176 na zaproszenie Kazimierza Sprawiedliwego przybył do Sulejowa konwent dwunastu zakonników z klasztoru w Morimond w Burgundii. Powstał klasztor na prawym brzegu Pilicy, który odegrał znaczącą rolę w dziejach Ziemi Przysuskiej. Biskup poznański Piotr (zm. 1191), syn Piotra Dunina Włostowica nadał cystersom sulejowskim dziesięciny z kilkunastu wsi, w tym m.in. ze Smogorzowa leżącego obecnie pod Przysuchą. Niedługo później powstał pierwszy smogorzowski kościół.

1194 po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego władzę nad jego dziedzictwem, w tym nad obszarem Ziemi Przysuskiej na ziemi sandomierskiej, objęli młodociani książęta Leszek Biały (1184-1227) i Konrad Mazowiecki (1187-1247), a w ich imieniu trzej regenci, w tym matka Helena.   

1229 wdowa po Leszku Białym regentka księżna Grzymisława (zm. 1258) udzieliła przywileju opatowi cystersów sulejowskich na odławianie bobrów na Pilicy

1234 papież Grzegorz IX zatwierdził nadanie dochodów ze Smogorzowa opatowi klasztoru cystersów sulejowskich przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Fulko-Pełkę (zm. 1258)

1243 kasztelania skrzyńska (w tym obszar Ziemi Przysuskiej) zaczęła podlegać księciu sandomierskiemu Bolesławowi Wstydliwemu (1226-1279). Potwierdził on przywilej odławiania bobrów na Pilicy nadany przez Grzymisławę opatowi klasztoru cystersów sulejowskich.

1251 zmarł komes Gosław z Drzewicy herbu Ciołek (kolejni to Wojciech 1321 i Andrzej 1385)

1264 budowa pierwszego kościoła drewnianego Kłódnie/Wieniawie przez ks. Hieronima Strzembosza

1280 pergaminy biskupstwa poznańskiego przechowywane w Archiwum Województwa Poznańskiego z okresu panowania księcia Leszka Czarnego (1279-1288) mówią o przekazaniu Skrzynna księciu wielkopolskiemu Przemysławowi II (1257-1296, król Polski 1295-1296), który nadał go biskupowi poznańskiemu Janowi II w zamian za trzy wsie i dział w czwartej po siedmiu latach i odnowił przywilej po kolejnym roku.

1289 książę kujawski Władysław Łokietek (król Polski 1320-1333) umocnił się w Sandomierskiem

1292 Władysław Łokietek został wyparty z ziemi sandomierskiej przez Wacława II Czeskiego (król Polski 1300-1305)   

1306 arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka (1283-1314) powołał archidiakonat kurzelowski obejmujący Skrzynno, Małogoszcz, Opoczno, Przytyk, Żarnów (inne archidiakonaty: od 1218 łęczycki, 1234 kaliski, 1239 rudzki-Vieluniense, 1301 uniejowski). Od tego momentu większość ludności zamieszkującej obszar Ziemi Przysuskiej mogła cotygodniowo uczestniczyć we Mszy Św.

1308 Władysław Łokietek nadał opatowi cystersów sulejowskich Piotrowi przywilej na wspólną z biskupem poznańskim Andrzejem Zarembą (zm. 1320) lokację miasta w Skrzynnie

1315 komes Gosław zbudował pierwszy kościół murowany w Drzewicy i erygowano parafię

1318 wielki wiec przedstawicieli ziem krakowskiej, sandomierskiej, sieradzko-łęczyckiej (województwa wielkopolskiego w późniejszym czasie) w opactwie sulejowskim. Uchwalenie supliki koronacyjnej na rzecz Władysława Łokietka skierowanej do papieża.

1350 lokacja graniczącego od wschodu z Ziemią Przysuską królewskiego miasta Radomia

1354 nazwy „Przysucha” i „Rusinów” pojawiają się po raz pierwszy w akcie podziału wystawionym przez kancelarię Kazimierza Wielkiego (1333-1370), potwierdzającym podział majątku Dunina ze Skrzynna - w szczególności w województwie sandomierskim - nadziały braci stryjecznych: Mieczysława i Włodzimierza, którzy wzięli Smogorzów, Rusinów i Wolę zwaną Krzesławicami, Mszczuja i Krzczantę, którzy otrzymali połowę Skrzynna i Brzezinek koło Gielniowa oraz Pietrasza, któremu przypadły Krzczonów, Ruszkowice i połowa Przystałowic. Przysucha występuje jeszcze w dokumentach sądu radomskiego w latach: 1417, 1491, 1506, 1508, księdze poborów powiatu radomskiego z 1569 i in. W Przysusze znajdowała się trzykołowa duża kuźnica czyli zespół połączonych warsztatów z jedną lub kilkoma dymarkami z nadmuchem mechanicznym, młotem mechanicznym do przekuwania łup na sztaby i kowadlniami zawierającymi piec kowalski i urządzenie do produkcji wyrobów żelaznych. Koła wodne służyły do napędu młota, miecha dymarki i miecha kuźni. Późniejsze dymarki miały postać pieca z kominem i trzonem naziemnym, zużywały dziennie zwykle ok. trzysta kg rudy i tyleż węgla drzewnego. Wytapiane żelazo ściekało do wylepionej gliną kotliny dna pieca. Wyciągniętą masę żeliwną skuwano młotem i rozcinano do przekucia na części (to jest snop lub wóz żelaza o wadze czterdziestu pięciu kg). Ze względu na zmienność warunków atmosferycznych w praktyce kuźnice pracowały 35 tygodni rocznie. 

1364 erygowanie parafii w Borkowicach przez biskupa krakowskiego Jana Bodzantę (1290-1366)

1365 lokacja graniczącego od zachodu z Ziemią Przysuską królewskiego miasta Opoczna

1368 Kazimierz Wielki gościł dwa dni w Skrzyńsku. Następnie udał się do zamku w Opocznie.

1369 erygowanie parafii w Wieniawie przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorię Skotnickiego (1280-1376)

1374 benedyktyni przenieśli kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela z Ciepłej do Mniszka

1384 erygowanie parafii w Skrzynnie

1409 Dobrogost Czarny z Odrzywołu skonstruował składany most pontonowy. Stanowiło go połączonych ok. 200 szkut - długich w sumie na 500 metrów. W następnym roku, spławił je Wisłą do Czerwińska i zdołał z nich złożyć most pontonowy w przeciągu połowy dnia. Przeszła po nim dwudziestotysięczna armia królewska z podwodami i działami drewnianymi pod Grunwald. Krzyżacy nie spodziewali się tak rozwiniętej sztuki saperskiej u Polaków i dali się zaskoczyć.   

1410 Jan Mszczuj (Dunin) ze Skrzyńska (1384-1446), wyróżniający się w pojedynkach rycerskich, zranił śmiertelnie wielkiego mistrza krzyżackiego Ulricha von Jungingena w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca. Tunikę pokonanego przekazał jako votum kościołowi w Kijach, a złoty pektorał z relikwiami królowi Władysławowi Jagielle (1386-1434). Odnotowano go jako pielgrzyma w Santiago de Compostela w 1417. Potem ożenił się z Anną z Benesova i mieszkał do jej śmierci (ok. 10 lat) w zamku Namesti na Morawach. Zmarł w Skrzynnie jako starosta opoczyński.   

1411 Anna ze Smogorzowa,  wdowa po kasztelanie żarnowskim Warcisławie, ustąpiła Stanisławowi z Daleszewa po połowie: zamku w Smogorzowie i wsi Smogorzów, Rusinów i Zawada

1412 ks. Donin ze Skrzyńska/Wistki (zm. 1418) został kanclerzem koronnym Władysława Jagiełły

1413 lokacja miasta Klwowa własności Bożymira. Powstał wtedy pierwszy klwowski kościół drewniany. Przeniesienie kościoła drewnianego z Brzezinek do Gielniowa.

1418 lokacja miasta Wysokina własności starosty opoczyńskiego Dobrogosta Czarnego z Odrzywołu

1420 arcybiskup Mikołaj Trąba (1358-1422) wyjednał królewski przywilej lokacyjny dla miasta Łęgonice Małe. Majątek łęgonicki przekazał na uposażenie biskupa łowickiego. Ufundował pierwszy kościół drewniany. Erygował parafię p.w. Św. Marii i Magdaleny.

1429 lokacja miasta Drzewica związanego z Ziemią Przysuską

1440 w rodzinie mieszczanina z Gielniowa urodził się przyszły św. Ładysław (1440-1505) patron Warszawy i rodzinnego miasta. Jan Mszczuj ze Skrzynna kupił od króla Opoczno za 400 grzywien srebra, po 19 latach zastaw został przeniesiony na kasztelana radomskiego Eustachego ze Sprowy.

1445 Mszczuj ze Skrzynna zbudował nowy drewniany kościół oraz erygowano parafię w Gielniowie

1451 Mikołaj Pieczonki-Dunin z Krajowa (nazywany odtąd Rusinowskim) odkupił dobra rusinowskie

1453 zdobycie Konstantynopola przez Turków i niedługo później utrata posiadłości angielskich we Francji spowodowały wzrost presji francuskiej na zachodzie na Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego (wyznaczane granicami Brabancji, Śląska, Holsztyna, Sieny i Triestu i rządzone przez cesarza, elektorów i stany świecki i duchowny - zbierające się w Reichstagu). Na południu Turcja parła w stronę Wiednia. Zagrożenia islamskie odpierała dynastia habsburska i jagiellońska. Wyzwania z tym związane wywołały zmiany w Cesarstwie i państwach europejskich. Państwa te miały wspólną  tożsamość: mieszkańcy w większości należeli do Kościoła Katolickiego i uznawali papiestwo, światlejszych łączyła znajomość prawa rzymskiego i łaciny, jednoczył ich opór wobec naporu islamu i podobieństwo struktur społecznych i politycznych, ale dzieliły konflikty: papiestwa z cesarstwem, między władcami, państw-miast z władcami, między panami feudalnymi i panami i chłopami, jak też z różnowiercami. Chłopi wypełniali obowiązki wobec panów w zamian za ochronę i wobec Kościoła za opiekę duchową. Miasta kierowane były przez wybranych członków cechów i patrycjuszy. Na szczycie drabiny społecznej znajdowało się wyższe duchowieństwo i arystokracja (niekiedy miasta). Wobec władcy, w zamian za bezpieczeństwo i potwierdzenie posiadania dóbr ziemskich, zobowiązywali się do służby wojskowej. Warunki tej feudalnej umowy określały ciała przedstawicielskie. W tym kontekście należy rozpatrywać dzieje Europy, Polski i Ziemi Przysuskiej.

1454 kasztelani utracili znaczną część istotnych uprawnień na rzecz starostów grodowych - w Sandomierskiem powstało sześć takich starostw (w tym w Opocznie i Radomiu) i trzy ziemie (w tym radomska) oraz sądów ziemskich. Ziemie te stały się okręgami szlacheckiego sądownictwa wyższej instancji zwanych rokami - dla zamieszkujących okolice Przysuchy odbywały się w Radomiu.

1455 lokacja miasta Gielniowa własności Tomasza Dunina-Brzezińskiego z Brzezinek (ur. 1420). Wybudowano nowy trzeci gielniowski kościół drewniany.

1465 (i 1476) gruntowna reforma sądownictwa w Sandomierskiem i zmniejszenie liczby powiatów z dziewięciu do siedmiu (obszar Ziemi Przysuskiej należał do powiatu radomskiego). Sejmik generalny województw sandomierskiego, krakowskiego i lubelskiego zbierał się w Korczynie.

1460 konsekracja nowego murowanego kościoła w Drzewicy p.w. Św. Łukasza

1462 erygowana została parafia w Mniszku

1470 powstał pierwszy drewniany kościół i erygowana została parafia w Potworowie

1491 powstał drugi kościół w Klwowie i erygowana została parafia

1508 podział dóbr skrzyńskich i wyodrębnienie dóbr przysuskich w rękach rodu Morsztynów. Właścicielką Żukowa i Sokolnik Mokrych została Anna Podlodowska.

1510 czasowe przywrócenie w Skrzynnie sejmików generalnych województwa sandomierskiego przez Zygmunta Starego (1506-1548). Ks. Stanisław Młodecki rozpoczął budowę renesansowego kościoła murowanego w Wieniawie.

1511 oddanie do użytku drewnianego kościoła w Skrzyńsku (w miejsce romańskiego pobudowanego przez Piotra Dunina Włostowica). Budowa drugiego kościoła drewnianego w Potworowie.

1512 w Liber beneficiorumbiskupa Jana Łaskiego zamieszczono po raz pierwszy spis wszystkich parafii opierających się na własności i związanych z patronatami właścicielskimi (na 610 polskich parafii 546 prowadziło szkoły parafialne i 20 szpitale); w Skrzynnie odnotowano dwa kościoły, kaplicę i szpital i szkołę parafialną. Szydłowiec uzyskał przywilej składu żelaza, co wraz z odpowiednimi warunkami naturalnymi (energia wodna, drewno na węgiel drzewny i ruda żelaza) stworzyło korzystne warunki do rozwoju hutnictwa żelaza; także na Ziemi Przysuskiej. 

1515 Mikołaj Odrzywolski zbudował most na Drzewiczce. Na mocy przywileju królewskiego pobierał od przejeżdżających myto za przejazd i cła za przewożone towary.

1517 luteranizm kontestujący naukę Kościoła Katolickiego i krytykujący duchownych zaczął się szerzyć w Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego. Doprowadziło to z czasem do nowego podziału Europy na zwalczające się bloki państw protestanckich i katolickich. Z czasem podział ten odbił się także na życiu na Ziemi Przysuskiej.

1518 podział Rusinowa między czterech braci Jana, Dunina, Mikołaja i Andrzeja Rusinowskich

1520 potępienie poglądów luterańskich przez Zygmunta Starego. Lokacja miasta Nieznamierowice własności prawdopodobnie Krzeczkowskich.  

1521 według spisu Jana Łaskiego w Skrzyńsku stał nowy murowany kościół. Zapewne z inicjatywy Dunin-Wąsowiczów erygowano parafię w Smogorzowie. Dziedzic Bielin i Zychorzyna zbudował pierwszy kościół drewniany w Bielinach. Lokacja miasta w Nieznamierowicach – przeniesiono tutaj kościół drewniany z Gałek i erygowano parafię nieznamierowicką.

1525 pochodzący z bliskiej Ziemi Przysuskiej Drzewicy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Maciej Drzewicki (1467-1535) doprowadził do podpisania traktatu krakowskiego regulującego stosunki Korony Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim i hołdującego Prusy

1532 majątek w Konarach, drogą mariaży, dostał się z rąk Duninów-Wąsowiczów w ręce Kochanowskich szczycących się poetą Janem Kochanowskim z Czarnolasu i związanych poprzez małżeństwa z Podlodowskimi z pobliskiego Przytyka

1534 zmarł kasztelan radomski Andrzej Drzewicki z Drzewicy

1550 za panowania ostatniego Jagiellona Zygmunta Augusta (1548-1572) nabrała w Polsce dynamiki kontrreformacja. Ludzie byli znużeni tym, że luteranie stale optują, by władze Kościoła Katolickiego pozbyły się jakichkolwiek przywilejów, kalwini za jego „demokratyzacją”, bracia czescy i arianie za pracą fizycznej w miejsce nauczania Ewangelii, anabaptyści (skrajni arianie czyli bracia polscy) przeciw stanowisku Kościoła w sprawie wojen i feudalizmu itp. Skłonność części szlachty do zmiany wyznania w zależności od korzyści ekonomicznych była zadziwiająca (unikanie dziesięcin, odbieranie ziem Kościołowi, występowania przeciw wyrokom sądów kościelnych, nieliczenie się z wrażliwości religijną chłopów itd. W Klwowie powstał zbór kalwiński w miejsce kościoła katolickiego. 

1553 przywilej królewski zmienił z inicjatywy Odrzywolskich nazwę miasta Wysokin na Odrzywół. Parędziesiąt lat później kościół katolicki został czasowo zamieniony na zbór kalwiński.

1567 w zamienionym na zbór ariański kościele w Skrzynnie odbył się synod stu pastorów

1569 Dziersław Lasota Dunin-Wąsowicz powiększył majątek w Smogorzowie do 9,5 łana (1 łan ok. 16,5 ha) i 19 zagród: Gaj, Krzesławice, Zawada, Jedlanka, Bielejowice, Mroczków, Przystałowice, Sokolniki Suche i część Skrzyńska.

1573 konfederacja warszawska zapewniła niespotykaną gdzie indziej w Europie tolerancję religijną

1575 pożar kościoła w Skrzynnie i jego odbudowa przez Pawła Dunina-Zbożeńskiego

1583 na obszarze Ziemi Przysuskiej powołano pierwszy dekanat z siedzibą w Skrzynnie (po stu latach było ich czterdzieści w Archidiecezji Gnieźnieńskiej i tak z małymi zmianami pozostało do zaborów).

1596 Zygmunt III Waza (1587-1632) doprowadził do unii brzeskiej i powstania kościoła grekokatolickiego. Przeprowadził stolicę z Krakowa do Warszawy, co miało pozytywny wpływ także na rozwój osadnictwa na obszarze Ziemi Przysuskiej.

1620 majątek Potworów z Grabową przeszedł z rąk Wolskich w ręce Potkańskich

1623 klucz łęgonicki (z Konarami) został przekazany z biskupstwa łowickiego kapitule gnieźnieńskiej

1628 powstał zbór ariański w Sulgostowie

1630 właściciel Korycisk Józef Jan Kietliński rozpoczął budowę nowego kościoła drewnianego w Mniszku (ukończono ją po 37 latach). Budowa drugiego kościoła murowanego i klasztoru benedyktynek w Drzewicy

1638 wykorzystując kaplicę murowaną św. Ducha i prowadząc budowę przez dwanaście lat,  ks. proboszcz Mikołaj Urzecki oddał do użytku nowy kościół murowany w Skrzynnie, do którego dobudowano dwie kaplice z fundacji Modliszewskich

1643 Borkowice, od czterech stuleci własność Duninów-Borkowskich, przeszło jako wiano w ręce Szaniawskich z Drzewicy. Konsekracja kościoła p.w. Św. Ducha w Skrzynnie przez biskupa pomocniczego krakowskiego Tomasza Oborskiego (1571-1645).

1645 kult maryjny w Skrzyńsku był znaczący, gdyż Stanisław Dunin-Modliszewski hrabia skrzyński posłał tego roku bogate upominki w srebrze

1650 Franciszek Małachowski (1627-1690)  nabył dobra koneckie od Bębnowskich. Starosta piotrkowski i kasztelan żarnowski Wojciech (Albrycht lub Olbracht) Starołęski (ok.1600-1666) kupił miasto Nieznamierowice wraz z majątkiem w Studziannie. Jego pierwsza małżonka Katarzyna z Przerembskich zawiesiła we dworze w Nieznamierowicach obraz Świętej Rodziny namalowany specjalnie dla starosty.

1651 zbór ariański w Sulgostowie zamieniono na kościół katolicki, podobnie jak w Klwowie

1655 początek „potopu szwedzkiego” Karola X Gustawa w Rzeczypospolitej. Po klęskach, król Jan Kazimierz (1648-1668) został zmuszony do opuszczenia kraju i schronienia się na cesarskim Śląsku. To okazało się najgorsze, gdyż szlachta prześcigała się odtąd w okazywaniu lojalności szwedzkiemu królowi. W grudniu, doszło do podpisania sojuszu polsko-austriackiego. Po bitwach ze Szwedami pod Opocznem i w okolicach, w Odrzywole odnotowano 12 całych domów, a w Opocznie 21. W bitwie pod Warszawą zginął dworzanin królewski Krzysztof Dunin-Wąsowicz ze Smogorzowa. Armia szwedzka zjawiła się w Radomiu 3 listopada, potem gen. Robert Douglas na czele sześciotysięcznego korpusu szwedzkiego. Szwedzi spalili miasto Drzewica, obrabowali i zniszczyli klasztor i kościoły.

1656 Jan Kazimierz przekroczył granicę państwa w styczniu i skierował się do Lwowa. Zaczął gromadzić wojska. W lutym, w Radomiu, pojawił się Karol X Gustaw na czele jedenastu tysięcy żołnierzy i osadził załogę w sile regimentu dragonii. Siły szwedzkie zostały jednak zamknięte w widłach Wisły i Sanu. Król zdołał wymknąć się z pułapki i zrozumiał, że musi szukać sojuszników. Tym bardziej, że trwała już wojna z Rosją wypowiedziana Szwecji 27 maja i podpisany został antyszwedzki traktat polsko-moskiewski w Niemieży 3 listopada. Szwedzki monarcha podpisał więc traktat w Libawie 20 listopada przyznający suwerenność elektorowi saskiemu m.in. w Prusach Książęcych. Następnie z wielkim księciem Siedmiogrodu Jerzym II Rakoczym zawarł traktat rozbiorowy Rzeczypospolitej w Radnot 6 grudnia. Podpisali go przedstawiciele Szwecji, i Siedmiogrodu, a książę Bogusław Radziwiłł i Bohdan Chmielnicki byli tylko statystami.    

1657 od południa ruszył w styczniu najazd siedmiogrodzki na Rzeczpospolitą wspomagany przez Kozaków Bohdana Chmielnickiego i Tatarów. Po początkowych sukcesach, Karol X Gustaw zagrożony wojną z Danią musiał zdać dowództwo nad siłami sojuszniczymi swemu feldmarszałkowi. Siedmiogrodzianie pod nowym dowództwem stracili ducha walki i skapitulowali w lipcu przed armią koronną. W sierpniu, na teren południowej Polski wkroczyły sojusznicze wojska cesarskie i odepchnęły resztki armii najeźdźczej. Za cenę zgody na układ, w którym Rzeczypospolita rezygnowała ze zwierzchności lennej nad Prusami Książęcymi, odzyskano elektora jako sojusznika. Radom niemal doszczętnie spłonął podczas wycofywania się  Szwedów. Podczas napadu grasantów szwedzkich spalił się dwór w Nieznamierowicach, a obraz Świętej Rodziny, wraz z innymi łupami, zagarnęli. Partyzanci chłopscy dopadli grasantów w Petrykozach i odzyskali łupy. Odnaleziony obraz przeniesiono za sprawą byłego właściciela Nieznamierowic, a teraz rządcy Krzeczkowskiego - do letniego dworku Starołęskich w Studziannie. Straty jakie poniosła wtedy Ziemia Przysuska można porównać tylko ze skutkami II wojny światowej.   

1660 po śmierci Karola X Gustawa, zawarto polsko-szwedzki pokój w Oliwie

1664 w nocy z 12 na 13 grudnia ciężko choremu zdunowi Antoniemu Lenartowiczowi ze Smardzewic objawiła się we dworze Starołęskich w Studziannie moc Cudownego Obrazu Matki Bożej Świętorodzinnej - wyzdrowiał na drugi dzień. Wdowiec Starołęski ożenił się po raz wtóry z Heleną Konstancją z Przyjemskich Zbąską (Zbąscy byli arianami). Ze Stanisławem Zbąskim Nałęczem miała ona syna Jana Stanisława (1639-1697), a z Wojciechem Starołęskim córkę Annę dziedziczkę Studzianny. Syn urodził się podczas podróży w karczmie w Smardzewicach „jako bezkształtna masa”, więc ślubowała „jeśli wyzdrowieje przyjmę wiarę katolicką i ofiaruję go na służbę Panu Bogu”. Gdy zamieszkała w starym dworze w Studziannie zabrała ze sobą również obraz z Nieznamierowic, a syna posłała na nauki do jezuitów Lublinie, gdzie nawrócił się na wiarę katolicką i w 1663 został wyświęcony na księdza katolickiego. Dzięki koligacjom rodzinnym został sekretarzem królewskim i następnie piął się po szczeblach urzędów królewskich, a potem kościelnej.

1667 hetman polny Jan Sobieski, w drodze na wojnę z armią tatarsko-kozacką na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej modlił się przed Cudownym Obrazem Świętej Rodziny w Studziannie. Mimo wielkiej dysproporcji sił (1:5) zwyciężył w bitwie pod Podhajcami od 6 do 16 października.  

1668 sejm konwokacyjny uchwalił karę banicji i konfiskaty majątku dla zdradzieckich arian i husytów podczas „potopu”. Banici udawali się przeważnie do luterańskich Prus Książęcych.

1669 majątek w Smogorzowie należał od wieków do Dunin-Wąsowiczów i obejmował wówczas Smogorzów, Krzesławice, Zawadę, Dębiny, Krajów oraz młyn Rożek i Gawrony. 

1670 przed obrazem Świętej Rodziny w kaplicy dworskiej w Studziannie modlił się król Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673), który jako votum podarował złotą tablicę

1671 arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Mikołaj Prażmowski (1617-1673) powołał 26 stycznia komisję kościelną dla zbadania charakteru  cudów związanych z obrazem Świętej Rodziny w Studziannie (zeznawał m.in. syn właścicielki dworu były sekretarz Jana Kazimierza ks. Jan Zbąski i in.) i na podstawie jej konkluzji ogłosił publicznie jego kult w Studziannie 16 marca. Na życzenie papieża sprowadzono do opieki Kongregację Oratorium św. Filipa Neri (ojców filipinów). Skarbnik sandomierski Stanisław Leżeński rozpoczął proces wykupu częściami pobliskiego miasta Odrzywołu od Odrzywolskich (następnie nabył je Aleksander z Lipia hrabia Lipski).

1673 uroczyste przeniesienie Cudownego Obrazu Świętej Rodziny z drewnianego kościółka na Panieńskiej Górce do Sanktuarium w Studziannie na ołtarz główny 8 grudnia.  

1675 emigrant italski Jakub Dziboni-Gibboni (zm. 1709), małżonek Zofii z Morsztynów - właścicielki m. in. dóbr przysuskich, odziedziczył majątek w Borkowicach z przyległościami po swym zmarłym stryju Bonawenturze, który 45 lat przedtem nabył go od Szaniawskich. Ojcem Jakuba był Jan Dziboni (ok. 1600-1675), małżonek Anny z Dzianottich, który w 1630 przejął piece bergamskie budowane w Polsce przez italskich kuźników Cacciów od trzydziestu dwóch lat. Jan Dziboni, syn Jakuba, zbudował na Ziemi Przysuskiej wielki piec w Ruskim Brodzie i kuźnię w pobliskiej Kuźnicy (inne obiekty w Niekłaniu Małym - siedzibie hrabiów Dzibonich). Były to piece szybowe do 40 metrów wysokości, służące do wytopu surówki ze wsadu rudy i węgla drzewnego z topnikami. Surówka i żużel były co pewien czas spuszczane przez specjalne otwory w piecu. Cztery wielkie piece dawały rocznie 450 ton surówki, z której uzyskiwano 420 ton żelaza kutego, a 450 kuźnic w tym samym czasie 650 ton surówki. Problemem było pozyskiwanie odpowiedniej ilości węgla drzewnego dla zaspokojenia szybko rosnącego popytu na żelazo, przy ograniczeniach związanych z przyrostem masy drzewnej. W perspektywie stulecia groziło to polskim lasom wytrzebieniem jak w Anglii.

1680 Rdzuchowscy sprzedali Rdzuchów koło Potworowa Kietlińskim

1683 Jan III Sobieski (1674-1696) w drodze z wojskami na pomoc obleganemu przez Turków austriackiemu Wiedniowi odwiedził Jasną Górę, a po niej klasztor cystersów w Sulejowie i Cudowny Obraz w Studziannie

1688 rozpoczęto wznoszenie w Studziannie barokowego Sanktuarium Cudownego Obrazu Świętej Rodziny mogącego pomieścić trzy tysiące . Budowano go przez sześćdziesiąt lat, a fundatorami były najbardziej znane polskie rody Sanguszków, Radziwiłłów, Granowskich, biskup Jan Zbaski i in.  

1691 dobra w Konarach (część klucza łęgonickiego) przeszły z rąk Kochanowskich w ręce Karola Dunin-Wąsowicza, który kupił też Wieniawę, Kozieniec i Rusinów oraz przez posag żony wszedł w posiadanie Rdzowa. Jego następca Józef Kalasanty Wąsowicz (zm. 1816) miał mniej szczęścia i musiał sprzedać rodzinny Smogorzów krewnemu Janowi Kantemu (w 1798).

1697 August II Mocny (1697-1706, 1709-1733) skorumpował większą liczbę szlachty, niż konkurenci, zaprzysiągł pacta conventa i koronował się na Wawelu (1697-1706, 1709-1733), mimo, że francuski książę Conti uzyskał więcej „kresek”.

1700 mocarstwa europejskie konkurowały o obsadzenie tronu hiszpańskiego, co doprowadziło do wojny o sukcesję hiszpańską. Równocześnie sojusze antyszwedzkie Saksonii, Rosji i Danii spowodowały wojnę północną: wojska duńskie Fryderyka IV zaatakowały Holsztyn, saskie Augusta II Rygę i Inflanty, rosyjskie Piotra I Estonię. Król Szwecji Karol XII z pomocą floty angielskiej pokonał Danię i zawarł z nią pokój, potem zwyciężył armię saską pod Rygą i zajął Inflanty z Kurlandią oraz rozgromił armię rosyjską Piotra I pod Narwą w Estonii.    

1702 wojska szwedzkie wkroczyły do Polski i zajęły Warszawę 23 maja i dotarły do Radomia. Karol XII pokonał armię sasko-polską w walnej bitwie pod Kliszowem 19 lipca. Zajął Poznań 16 września, a Toruń po miesiącu (odniósł też zwycięstwo pod Pułtuskiem). Wojewoda kaliski Aleksander Feliks Lipski z Lipia (ok.1650-1702), właściciel części Odrzywołu, Klwowa i Nowego Miasta nad Pilicą, przewodził poselstwu wysłanemu przez radę senatu do Karola XII, zaproponował mediacje Rzeczypospolitej między Saksonią a Szwecją, ale Szwedzi zażądali detronizacji Augusta II. Został oskarżony o zdradę i rozniesiony na szablach pospolitego ruszenia (pochowano go w Studziannie). Jego majątek odziedziczył syn Józef, zaś dobra na Ziemi Przysuskiej córka Marianna.

1704 dla powstrzymania naporu Francji na Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, Leopold I Habsburg podniósł Prusy do rangi królestwa. Nie spotkało się to z żadną widoczną dla polskich poddanych reakcją króla Augusta II Mocnego.

1705 konfederacja warszawska ogłosiła detronizację Augusta II. Posłowie na sejmie elekcyjnym wybrali królem wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego (1705-1709, 1732-1736). Zwolennicy Sasa zawiązali konfederację sandomierską i wybuchły walki.

1706 wojna o sukcesję hiszpańską połączyła się z wojną o sukcesję polską. Pobiwszy wojska saskie na ich terytorium, Karol XII zawarł pokój w Altramstadt i zmusił Augusta II do rezygnacji.

1707 terytorium Rzeczypospolitej, w tym obszar Ziemi Przysuskiej, dotknęła epidemia dżumy przywleczonej z południa Europy. Po dalszych sześciu latach doprowadziła do zmniejszenia się liczby mieszkańców o jedną trzecią i zapaści gospodarczej Polski.

1708 potyczka konfederatów sandomierskich i szlachty kaliskiej z wojskami saskimi pod Skrzynnem. Oddział starosty gnieźnieńskiego Adama Szmigielskiego wyciął w pień ludzi wojewody chełmińskiego Jakuba Rybińskiego na leżach zimowych prawdopodobnie w obozie na bagnach pod Zbożenną (nazywanych Trupieńcem przez starszych mieszkańców Przysuchy). Aleksandra Dunin-Wąsowiczówna, jako druga żona, wniosła w posagu Kozieniec koło Potworowa owdowiałemu małżonkowi Andrzejowi Kamienieckiemu (ur. 1678).

1709 klęska Karola XII w bitwie z wojskami Piotra I pod Połtawą doprowadziła do wycofania się wojsk szwedzkich z terytorium Rzeczypospolitej. Po śmierci pierwszej małżonki wdowy Zofii Dziboni z Morsztynów kasztelan małogoski Antoni Czermiński (ok. 1650-1729), który utracił prawo do zarządzania samsonowskimi wielkimi piecami biskupa krakowskiego, zaczął szukać miejsca na budowę własnych hut. Ożenił się po raz wtóry z Marianną Ewą z Siecina Krasicką, do której należały m.in. dobra przysuskie i rusinowskie mające odpowiednie warunki do tego celu.

1713 mocarstwa prowadzące wojnę o sukcesję hiszpańską zawarły pokój z Francją. A. Czermiński uzyskał przywilej i osadził pierwsze 24 rodziny rzemieślników „robiących z ogniem” ze Śląska na gruncie wydzielonym ze wsi Przysucha zwanym kiedyś Czermnem.

1715 miesiąc po zwycięstwie nad siłami saskimi pod Radogoszczą sandomierskie pospolite ruszenie zaatakowało podjazd wysłany przez feldmarszałka Jakuba Flemminga pod Skrzynnem 15 listopada. Zawiązano antysaską konfederację generalną w Tarnogrodzie 26 listopada. Wojska saskie podjęły ofensywę na konfederatów przekraczając Wisłę pod Sandomierzem i zajmując Zamość. Rozpoczęto rozmowy z przedstawicielami króla o rozejmie, a po jego zawarciu pod auspicjami Piotra I rozpoczęto rokowania (zakończone traktatem warszawskim 3 listopada następnego roku).

1717 sejm „niemy” pod groźbą armat rosyjskich zatwierdził traktat warszawski i podjął uchwały o wyjściu wojsk saskich z kraju, ograniczeniu kompetencji hetmanów i zmniejszeniu liczebności armii koronnej do 24 tys. żołnierzy. Nastąpił okres władzy sejmików - głoszono „Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”, „Polska nie-rządem stoi” itp.   

1718 z powodu deficytu węgla drzewnego Anglik Abraham Darby zastosował w wielkich piecach koks wyprażony z węgla kamiennego, co zwiastowało rewolucję także w Rzeczypospolitej. Ostatni wielki piec unieruchomiono na Ziemi Przysuskiej na początku XX wieku. Dawny leśnik-hutnik stał się ojcem braci hutnika i górnika węgla.

1720 ślub gen. Franciszka Hieronima Granowskiego (1670-1735) z Marianną Lipską - córką wojewody kaliskiego właściciela wielu majątków, w tym na Ziemi Przysuskiej

1721 trzecia wojna północna zakończyła się pokojem rosyjsko-szwedzkim w Nystad. Szwecja straciła na znaczeniu i podkopana została pozycja Polski, zaś zyskała Rosja i Prusy.

1722 Jan Dziboni syn Jakuba został dziedzicem Borkowic i wybudował kościół modrzewiowy (rozebrano go w 1828)

1725 Ludwik XV pojął za małżonkę córkę króla polskiego Marię Leszczyńską, co doprowadziło do zbliżenia dotychczasowych wrogów króla Hiszpanii i cesarza z dynastii Habsburgów. Rosja znowu podjęła działania mające na celu zawarcie sojuszu z Austrią, a kryzys w Europie się pogłębiał.

1729 Jan Dembiński (ok. 1695-1754) został mężem owdowiałej Marianny z Krasińskich Czermińskiej. Po postradaniu przez nią zmysłów objął jej dobra przysuskie. Kontynuował na ich terenie realizację planów budowy zakładów gospodarczych.

1731 Stanisław Świdziński, syn Wawrzyńca i bogatej Bony Baryczkówny z Warszawy, osiadł w rodzinnym Świdnie. Ożenił się z bogatą Marianną Dziulanką, która wniosła mu w posagu Sulgostów i dała 2 synów: Ignacego (1739-1788) dziedzica Klwowa i Sulgostowa i Michała dziedzica Odrzywołu. Wawrzyniec miał też dwie córki: Bonę - przyszłą Kazimierzową Granowską i Mariannę - przyszłą Stanisławową Lanckorońską.

1733 po śmierci Augusta II Mocnego, zwolennicy Stanisława Leszczyńskiego, wspieranego przez Ludwika XIV, znowu obrali go królem. Syn poprzednika August III Sas (1733-1763), popierany przez Rosję, okazał się w ostatecznym rozrachunku skuteczniejszy.

1735 Badowscy i Rafałowicze kupili Sady od Pigłowskich

1739 z inicjatywy księdza proboszcza w Smogorzowie została utworzona szkoła elementarna

1740 król Prus Fryderyk II, wykorzystując sprzyjająca sytuację w Europie, odebrał Austrii Śląsk - zapoczątkowując serię wojen o to terytorium

1745 lokacja „trójmiasta” Przysuchy 1 stycznia będącego miastem prywatnym Jana Dembińskiego. Uprzednio na terenie wsi Przysucha miały miejsce następujące lokacje: ok. 1713 miasta niemieckiego Czermna,  ok. 1740 osady żydowskiej i w latach 1740-1745 miasta polskiego Urszulin.

1746 Rosja zawarła z Austrią sojusz przewidujący w tajnym aneksie rozbiór Prus

1748 lokacja miasta Końskie przez Jana Małachowskiego (1698-1762) 

1750 Jan Dembiński zapisał w testamencie „połowę łąki między Przysuchą a Skrzyńskiem mieszczanom burmistrzowi miasta, domy dworskie, rynkowe i poboczne, wraz z placami i sadami katolikom i domy z kramami i sklepami żydom”. Karol Szydłowski (1723-1811), mąż Wiktorii z Szydłowskich, objął dobra zbożeńskie jako posag żony i kupił połowę opackiego Skrzynna na licytacji w Radomiu - w związku z likwidacją zakonu cystersów (w tym sulejowskich).

1751 Nieznamierowice utraciły prawa miejskie

1752 Stanisław Świdziński kupił miasto Odrzywół od Odrzywolskich

1754 przyszły dziedzic dóbr przysuskich Franciszek Dembiński (1730-1776) ożenił się z 16-letnią Urszulą z Morsztynów (1746-1825). Franciszek Leszczyński zbudował wielki piec w Rzucowie.

1755 Jan Małachowski (1698-1762), syn wojewody poznańskiego Stanisława (1659-1699), zbudował wielkie piece w Ruskim Brodzie i Janowie. Zespół złożony z wielkiego pieca i trzech ognisk fryszerskich oraz młotów napędzanych kołami wodnymi produkował dziennie od 7,5 do 10 ton surówki. Było to 40 razy więcej od dymarek, których udział z tego powodu W Koronie Polskiej spadł do 8% produkcji krajowej. Bezpośrednio z surówki z wielkiego pieca odlewano kotły, garnki, garnce, moździerze, lufy armat, części do fryszerek, młynów papierni, postrzygalni sukna, pieców, dzwonów itp. We fryszerkach młoty przekuwały żelazo w sztaby, pręty i blachy. Od połowy wieku polskie hutnictwo utrzymywało najwyższy poziom techniczny i dawało rocznie ok. 3200 ton surówki (2300 ton żelaza kutego), import ze Szwecji i Węgier wynosił 615 ton.

1756 Prusy - postrzegane jako klin oddzielający Rzeczpospolitą od Saksonii - zaatakowały i zajęły to ostatnie państwo, co wywołało protesty mocarstw i wypowiedzenie wojny przez Reichstag. Rzeczypospolitą nazywano „karczmą zajezdną” - przemierzały ją wojska rosyjskie kierując się do Cesarstwa Niemieckiego po drodze grabiły wsie i miasta, a Prusy „psuły” polską monetę zalewając kraj fałszywymi pieniędzmi tzw. efraimkami. W tym czasie gen. wojsk koronnych i starosta radomski Kazimierz Granowski (zm. 1774) ukończył pałac w Nowym Mieście.

1757 Potkańscy zbudowali wielki piec w Stefankowie

1758 Michał Świdziński został starostą radomskim, pokojowym królewskim i pułkownikiem wojsk koronnych, natomiast godnością kasztelana radomskiego i senatora obdarzono go po czternastu latach

1760 Filip Nereusz Szaniawski (1727-1782) po ojcu odziedziczył majątek w Drzewicy, w tym Kuźnice Drzewickie, Gielniów i Bieliny na Ziemi Przysuskiej i wybudował nowy wieki piec w Kuźnicach Drzewickich („protoplastę” słynnych zakładów Evansa-Lilpopa). Doły rudne znajdowały się w Rozwadach i Mroczkowie. Ks. Szymon Banasiewicz otrzymał od arcybiskupa Władysława Łubieńskiego pozwolenie na położenie kamienia węgielnego pod nowy kościół w Skrzyńsku.

1763 wizytator generalny archidiakon kurzelowski ks. kanonik Konstanty Jankowski stwierdził przy opisie cudownego obrazu Najświętszej Marii Panny trzymającej na ręku Pana Jezusa w kościele w Skrzyńsku: „…spisane od dawien w księdze oprawnej cuda, wota srebrne, hojnie ofiarowane, odłamki srebra i złota, jako też kilka sznurów pereł w inwentarzu świadczą, że obraz jest cudowny”.

1764 car Piotr III padł ofiarą zamachu i władzę objęła caryca Katarzyna II. Wsparła wybór na polski tron byłego kochanka Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795). Nawiązała kontakty z przedstawicielami Oświecenia, jak np. Wolter, Rousseau i in., którzy za jej hojne datki sławili moskiewską „troskę” o Rzeczypospolitą. Sejm konwokacyjny wprowadził pakiet reform wzmacniających władzę królewską. Król rozpoczął budowanie zawodowej dyplomacji. Nastąpiło poświęcenie modrzewiowego kościoła w Przysusze.

1765 poseł Jacek Małachowski (1737-1821) z Końskich został oddelegowany przez radę senatu w misji do Petersburga, gdzie poznał ambasadora rosyjskiego księcia Repnina. Przy wsparciu 40-tysięcznego korpusu wojsk rosyjskich Repnin doprowadził do zawiązania konfederacji różnowierców w Koronie i na Litwie. Tymczasem trwały dobre zmiany: założono Szkołę Rycerską w Warszawie,  Komisje Dobrego Porządku w miastach, reforma walutowa (odtąd z grzywny kolońskiej wybijano 80 złp, który dzielił się na 4 grosze srebrne lub 30 miedzianych; znajdujący się także w obiegu talar równał się 6 złp, a dukat 16,75 złp). Prusy uznały wprowadzenie ceł generalnych za sprzeczne z traktatami i obsadziły komorę celną w Kwidzynie. Katarzyna II na prośbę Stanisława Augusta skłoniła Prusaków do jej opuszczenia, ale za cenę zrezygnowania z poboru ceł.   

1766 sejm przywrócił liberum veto blokujące odnowę ustroju Polski

1767 z inicjatywy Repnina zawiązała się w Radomiu konfederacja generalna w obronie katolicyzmu i szlacheckich wolności, przeciwko Ciołkowi (herb króla). Wsparły ją Prusy.

1768 sejm przyjął traktat wieczystej przyjaźni z Rosją 24 lutego i prawa kardynalne różnowierców dwa dni później. Po kolejnych trzech dniach w Barze na Podolu zawiązała się konfederacja generalna barska (1768-1772) przeciw  carycy i królowi. Wybuchły walki z garnizonami rosyjskimi w Polsce. Jacek Małachowski, wobec prób nakłonienia go do sprzedaży broni konfederatom, wezwał wojska rosyjskie do obrony zakładu w Ruskim Brodzie. Nowy kościół w Skrzyńsku, wybudowany z fundacji Karola Szydłowskiego, został oddany do użytku 3 grudnia (konsekracja nastąpiła znacznie później).

1770 konfederaci ogłosili detronizację Stanisława Augusta 13 października i upoważnili regimentarza pułkownika Kazimierza Pułaskiego do aresztowania króla. Stadniccy rozpoczęli budowę kościoła murowanego w Potworowie (trwała z przerwami 91 lat).

1771 Prymas Polski arcybiskup Gabriel Podoski (1719-1777), zwolennik Rosji, zezwolił na przetopienie 213 wotów złożonych przy obrazie Matki Bożej Staroskrzyńskiej i sprzedanie ich na cele kościelne. Przetopione srebro ważyło 100 grzywien (20,26 kilograma) i 16 łutów (202,56 grama.

1772 Rosja, Austria i Prusy notyfikowały Rzeczypospolitej 18 września rozbiorowy układ rosyjsko-pruski zawarty 17 lutego w Petersburgu. Po upływie dwunastu dni zatwierdził go sejm walny przy trzech głosach sprzeciwu. Polska utraciła 211 tys. km²  i 4,5 mln ludności, z tego na rzecz Rosji 92 tys. km² i 1,3 mln, Prus 83 tys. i 0,6 mln, Austrii 83 tys. km² i 2,7 mln.

1774 Szymon Stadnicki (1730-1775) objął wiano małżonki Antoniny z Dunin-Wąsowiczów: Potworów i Rdzów, a po bezpotomnej śmierci jej siostry Barbary także Wir i Mokrzec. Sukcesorzy Kazimierza Granowskiego przekazali Nowe Miasto staroście lityńskiemu Ignacemu Świdzińskiemu dziedzicowi Odrzywołu, ten zaś zamienił go z utytułowanym bratem Michałem na Sulgostów.

1776 mimo oporu Familii Czartoryskich i Potockich sejm wzmocnił władzę Rady Nieustającej nad ministrami, zniósł Komisje Wojskowe, ograniczył kompetencje hetmanów itp. Król powołał Kancelarię Wojskową. Wdowa Urszula z Morsztynów Dembińska rozpoczęła owocne zarządzanie dobrami przysuskimi. Przeprowadzona rok później ich inwentaryzacja wykazała, że z dziesięciu czternaście wsi jest zapleczem hut i przemysłu metalurgicznego: janowski wielki piec, walcownia stalowa, pudlingarnia, walcownia blachy, kopulak, 4 fryszerki, 3 młyny wodne, kopalnie rudy żelaza (doły rudne) i kopalnia glinki ogniotrwałej. Przeniesienie przez o. filipinów studziańskiego Cudownego Obrazu z drewnianego kościółka na Panieńskiej Górce do Sanktuarium na ołtarz główny.

1777 po podziale majątku po śmierci Izabeli Humięckiej, owdowiałej po kanclerzu Janie Małachowskim (1698-1762), jeden z czterech ich synów wojewoda mazowiecki Antoni Małachowski (1740-1796) odziedziczył klucz borkowicki.[1] Cystersi sulejowscy zakończyli budowę kościoła p.w. Św. Szczepana w Skrzynnie.

1779 sufragan gnieźnieński biskup kamieniecki Jan Dembowski (1729-1829) erygował parafię p.w. Św. Jana Nepomucena i św. Ignacego Loyoli w Przysusze. 

1780 rosyjski korpus okupacyjny opuścił Rzeczpospolitą. Powstały następnie Kanały Ogińskiego i Królewski, uprzemysłowiono Grodno, zbudowano warszawskie Łazienki i Królikarnię, przebudowano Zamek Królewski itd. Król zadłużył się na niespotykaną skalę. oddano do użytku pierwszy kościół murowany w Bielinach na Ziemi Przysuskiej.

1782 Urszula Dembińska kupiła Stużno od Mariana Wolskiego i Jabłonowskich, zaś od krewnego Jana Chrzciciela Morsztyna wydzierżawiła 11 wsi. Po kupnie od Starołęskich majątku w Studziannie doprowadziła do ukończenia kaplicy patronki byłej właścicielki św. Anny na miejscu dawnego drewnianego kościółka na Panieńskiej Górce i zadaszenia nad studnią z wodą o cudownych właściwościach. Po wielu latach budowy oddano do użytku kościół drewniany w Nieznamierowicach.

1784 Anglik Henry Cort otrzymał patent na świeżarkę na węglu kamiennym - piec pudlingowy, który po trzydziestu latach został ulepszony trzonem żelaznym, co pozwoliło zwiększyć wydajność tygodniową z pierwotnych 8 ton do nawet 24 ton (dziesięciokrotnie więcej od zwykłej świeżarki). Przysucha wówczas była ośrodkiem chasydyzmu jego twórcy Icchaka ben-Aszera (1766-1813). Następcą był jego syn Symcha Bunin Burchard, który został cadykiem w Górze Kalwarii.

1785 Franciszek Kietliński (ur. ok. 1750), właściciel Rdzuchowa, otrzymał godność łowczego radomskiego, którą sprawował przez osiem lat. W tym czasie został posłem sandomierskim na Sejm Wielki w 1790 i komornikiem granicznym województwa sandomierskiego rok później.

1786 Urszula z Morsztynów Dembińska oddała do użytku klasycystyczny kościół z kamienia ciosanego (piaskowca) w Przysusze

1787 król odwiedził Urszulę z Morsztynów Dembińską w jej pałacu w Szczekocinach 8 i 9 lipca, zakłady zbrojeniowe Małachowskich w Ruskim Brodzie 17 lipca, hutę i zakłady metalurgiczne Szaniawskich w Kuźnicach Drzewickich 18 lipca i następnie udał się do Warszawy. Kronika Ziemi Koneckiej pisze, że na jej granicy witało go 100 salw oddanych z armat i moździerzy.

1788 rozpoczął prace reformatorski Sejm Wielki. Właścicielka dóbr przysuskich kupiła majątek nieznamierowicki od Krzeszowskich.

1789 Dunin-Wąsowicze przekazali Wieniawę (Kłódno) Potkańskim   

1791 ogłoszenie Konstytucji 3 Maja stanowiącej zbiór ustaw rządowych uchwalonych tego dnia przez Sejm Wielki. Znosiła ustrój Rzeczypospolitej oparty na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej. Wprowadzała monarchię konstytucyjną ograniczającą demokrację szlachecką, odbierała prawo głosu szlachcie bez cenzusu majątkowego, zrównywała w prawach i obowiązkach szlachtę i mieszczaństwo oraz wprowadzała ochronę chłopstwa przed nadużywaniem pańszczyzny. Znosiła też szkodliwe liberum veto. Wszystko to spowodowało sprzeciw Rosji od 23 lat będącej hegemonem Rzeczypospolitej i gwarantem jej ustroju i poparcie Katarzyny II dla spiskującej przeciw zmianom konstytucyjnym części szlachty.

1792 wojna polsko-rosyjska rozpoczęła się wtargnięciem 19 maja na terytorium Rzeczypospolitej stutysięcznej armii rosyjskiej (armie koronna i litewska miały połowę tej liczby w dodatku nieostrzelanego żołnierza) rzekomo wysłanej na prośbę konfederacji generalnej zawiązanej pod laską marszałkowską hetmana Szczęsnego Potockiego zawiązanej w granicznej miejscowości Targowica. Królewski krewny i wychowanek książę gen. Józef Poniatowski (1763-1813) odniósł pierwsze od Cudnowa zwycięstwo polskie nad Rosjanami pod Zieleńcami 18 czerwca. Po bitwie pod Dubienkiem 18 lipca, gdzie Moskale ponieśli duże straty, Polacy zostali jednak zmuszeni do wycofania się za Bug. W jednej z polskich dywizji walczył rotmistrz Józef Wielhorski (1759-1817) przyszły mąż Salomei Dembińskiej z Rusinowa. Monarcha polski podpisał akces do prorosyjskiej konfederacji targowickiej 24 lipca, do której należał m.in. Jacek Małachowski z Końskich. Następnego dnia rozkazał zaprzestać prowadzenia działań wojennych przeciw Rosji, co spowodowało podanie się do dymisji polskich dowódców, w tym połączonych więzami przyjaźni Józefa Poniatowskiego i Józefa Wielhorskiego oraz Tadeusza Kościuszki.

1793 Prusy i Rosja podpisały 23 stycznia traktat rozbiorowy przewidujący objęcie 0,25  mln km² terytorium Rzeczypospolitej. Następnego dnia podczas rozruchów w Warszawie wybito szyby w pałacu Jacka Małachowskiego. Sejm w Grodnie zatwierdził 22 sierpnia cesję terytorialną na rzecz Rosji, w nocy z 23 na 24 września na rzecz Prus, zaś 22 listopada uznał za niebyłe wszelkie uchwały Sejmu Wielkiego i uchylił wszelkie ustalone na nim akty prawne. Wydarzeniom tym towarzyszył wielki kryzys bankowy wywołany upadkiem warszawskiego banku.  Miało to bardzo negatywny wpływ na polską gospodarkę. W Sulgostowie przyszedł na świat w przyszłości bardzo zasłużony dla polskiej kultury Konstanty Świdziński (1793-1855), syn Kajetana. Po śmierci w Kijowie został przewieziony do swego Klwowa i pochowany w kościele dopiero 10 kwietnia następnego roku.

1794 w marcu wybuchło polskie powstanie o wyzwolenie Rzeczypospolitej przeciw Rosji i Prusom zwane Insurekcją Kościuszkowską. Naczelnik Państwa i Siły Zbrojnej wsławiony w wojnie niepodległość Ameryki Tadeusz Kościuszko (1746-1817) przysięgał wolność wszystkim stanom na rynku krakowskim. W stolicy i na Litwie powieszono w zasadzie bez sądu trzynastu przywódców Targowicy. Rada Najwyższa i Wydział Bezpieczeństwa podjęły decyzję o uznaniu Jacka Małachowskiego z Borkowic za zbiegłego i nałożyły sekwestr na jego majątki. Po klęsce Kościuszki pod Szczekocinami i wzięciu go do niewoli Rosjanie zajęli Pragę i wymordowali mieszkańców. Wojska polskie, pod dowództwem gen. Henryka Dembińskiego opuściły stolicę i skoncentrowały się w okolicach Odrzywołu 12 listopada (na 4 dni przed kapitulacją).   

1795 Rosja, Prusy i Austria podpisały III rozbiór Polski 24 października. Stanisław August abdykował 25 listopada i udał się do Petersburga. W wyniku trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej państwa zaborcze zagarnęły w sumie następujące części terytorium Rzeczpospolitej: Rosja 462 tys. km² i 5,5 mln, Prusy 141 tys. km² i 2,6 mln, Austria 130 tys. km² i 4,2 mln ludności. Obszar Ziemi Przysuskiej administracyjnie został podporządkowany cyrkułowi radomskiemu w Galicji Zachodniej z granicą na Pilicy. W Radomiu stacjonował 4 pułk huzarów austriackich.

1796 klucz borkowicki odziedziczył Onufry Małachowski (1788-1848) syn Antoniego

1797 traktat petersburski Rosji, Prus i Austrii ze stycznia usankcjonował podział Rzeczpospolitej na trzy zabory.

1800 wyrokiem sądu ziemskiego w Radomiu dobra przysuskie przeszły z rąk Urszuli Dembińskiej w ręce syna Ignacego (1765-1829). Nowy właściciel objął jako siedzibę modrzewiowy dwór w Przysusze z kaplicą. Matka zachowała prawo do pałacu w Rusinowie i majątku w Szczekocinach.

1801 Urszula Dembińska w okresie dekoniunktury uzyskała zezwolenie na eksport większej ilości surówki do Prus

1802 tuż za południową granicą Ziemi Przysuskiej, Anna Sapieżyna kupiła na publicznej licytacji dobra hrabstwa szydłowieckiego  po bezpotomnej śmierci ich właściciela księcia Macieja Radziwiłła (1749-1800). Zarządzał nimi Stanisław Staszic (1755-1826).

1803 liczbę cyrkułów w Galicji Zachodniej zmniejszono do trzech: radomskiego z Przysuchą, kieleckiego i krakowskiego

1806 trzeci kościół drewniany w Gielniowie spłonął w pożarze - często trapiącym miasto w dziejach

1807 Józef Poniatowski przedstawił cesarzowi Francuzów memoriał dotyczący odtworzenia państwa polskiego i Został twórcą i głównodowodzącym armii Księstwa Warszawskiego. Po paruletnich negocjacjach pomiędzy Stolicą Apostolską a Kancelarią Cesarską w Wiedniu i wydaniu bulli Piusa VII Indefessum personarum rozpoczęła działalność diecezja kielecka. W jej granicach znalazły się i dekanaty Ziemi Przysuskiej.

CAŁOŚĆ DOSTĘPNA TUTAJ