Portal ARCANA: W jaki sposób przebiegała ewolucja Osamy bin Ladena od obrońcy Afganistanu przed Sowietami (korzystającego z pomocy USA), do największego wroga Waszyngtonu?

Adam Krawczyk: W tym aspekcie można ben Ladena porównać z Sajjidem Kutbą – największym ideologiem dżihadu w XX wieku. Był on początkowo zwolennikiem rządzących, współpracującym z Ministerstwem Edukacji w Egipcie, by po kilku latach stać się największym wrogiem systemu, w którym władza nie podąża ścieżkami zapisanymi w Koranie. Dla ben Ladena punktem przełomowym była wojna w Zatoce Perskiej w 1991 r., kiedy z człowieka wspierającego (wspólnie z Amerykanami) mudżahedinów w Afganistanie, stał się zaciekłym wrogiem USA. Osama nie chciał interwencji amerykańskiej w Kuwejcie przeciwko armii Saddama, a stacjonowanie amerykańskich żołnierzy na świętej ziemi islamu (głównie w Arabii Saudyjskiej) uznał za profanację.

Portal ARCANA: Internet aż huczy od tez podważających wiarygodność Amerykanów w kwestii zabicia przywódcy Al-Kaidy. Czy władze USA dały podstawę do takich wątpliwości? Jeśli tak, to na ile to było świadome postępowanie, a na ile zbieg różnych okoliczności?

A.K.: Dla USA kwestia likwidacji ben Ladena stała się priorytetowa, a wątpliwości to raczej wina nieumiejętnej polityki medialnej Białego Domu, która przyczyniła się do powstawania teorii spiskowych.

Obecnie USA starają się za wszelką cenę potwierdzić wśród światowej opinii fakt zabicia ben Ladena, co najwyraźniej im się udaje. Teorie dotyczące wątpliwości co do śmierci terrorysty, wynikły z nieświadomych działań lub z nieprzygotowania operacji pod względem PR. Przede wszystkim chodzi o nierzetelne relacje dotyczące posiadania broni przez przywódcę al-Kaidy w czasie operacji sił specjalnych, kwestia zdjęć z operacji, które nie zostały dopuszczone do publikacji, jak i szybki pochówek w morzu. Te wszystkie wątpliwości dały pożywkę tym, którzy kwestionują fakt zabicia Sadyjczyka, gdyż zabrakło namacalnego dowodu jego śmierci – zabitego ciała. Można mieć również wątpliwości co do tego, że na ben Ladenie dokonano wyroku, gdyż przeprowadzenie procesu sądowego mogłoby się okazać bardzo kłopotliwe dla USA. To również stało się wodą na młyn dla wierzących w spiskowe teorie, szczególnie w kwestii odpowiedzialności al-Kaidy za zamachy z 11 września.

Portal ARCANA: A jakie były właściwie cele Al-Kaidy? Chyba nie liczyli na zupełną likwidację USA?

A.K.: Al-Kaida nie twierdziła, że zniszczy USA. Nikt na to nie liczył. Jeśli popatrzymy na zamachy al-Kaidy, to na przestrzeni kilkunastu lat można jej przypisać zaledwie kilka aktów terroru na terenie USA. Oprócz 11 września 2001, co raczej miało być uderzeniem w symbole USA, niż realną próbą zniszczenia państwa, al-Kaida nie dokonała poważniejszych zamachów na tym terenie (był to drugi zamach na WTC). Celem al-Kaidy jest islamskie ożywienie czy też odrodzenie, połączone z wyparciem wpływów Zachodu z państw zamieszkiwanych przez większość muzułmańską (Północna Afryka, Bliski Wschód, Zatoka Perska). Jakie były cele al-Kaidy?

Tu właśnie był problem, bo odmiennie od innych organizacji i zamachów, do zamachu z 11 września al-Kaida bardzo długo się nie przyznawała, tak więc trudno było zrozumieć cele które przyświecały zamachowcom. Głównymi zarzutami wobec Stanów Zjednoczonych jest ekspansja militarna, polityczna, gospodarcza i ideologiczna na terenie Bliskiego Wschodu i Zatoki Perskiej. Solą w oku bin Ladena były zwłaszcza amerykańskie bazy wojskowe w Arabii Saudyjskiej, jego ojczyźnie, miejscu gdzie znajdują się dwa najświętsze miejsca dla muzułmanów (Mekka i Medyna – dopiero trzecim jest Jerozolima).

Portal ARCANA: Jaką rolę odgrywał Osama bin Laden w swojej organizacji – był raczej ikoną terrorystów, czy faktycznym dowódcą?

A.K.: Obecnie panują spory wśród analityków, co do działalności i pozycji bin Ladena w ostatnich latach. Na pewno był to symbol, człowiek, na którego powoływały się wszelkie terrorystyczne organizacje islamistyczne (Hamas i Hezbollah takowymi nie są). Można jednak stwierdzić, że pozycja bin Ladena słabła, a wzrosło znaczenie dotychczasowego numeru dwa w organizacji, czyli Ajmana al-Zawahiriego. To właśnie on, za pomocą przekazów video, wypowiadał się w imieniu organizacji, sam bin Laden miał wydać w tym czasie jedynie kilka oświadczeń audio, których autentyczność nie zawsze była potwierdzana. Gdyby teza o zdradzie najbliższych współpracowników ben Ladena okazała się prawdziwa, potwierdzałaby jedynie fakt postępującej marginalizacji przywódcy al-Kaidy.

Portal ARCANA: Samuel Huntington twierdzi, że nie da się różnic cywilizacyjnych (np. między światem Zachodu a światem muzułmańskim) wyrównać żadnym procesem globalizacji albo „demokratyzacją”. Czy przypadek ekstremistycznych ruchów, takich jak AL-Kaida, może być potwierdzeniem tej tezy?

A.K.: Oczywiście, że nie. Teza Huntingtona została już kilka lat temu poddana krytyce i uległa przewartościowaniu. Trzeba pamiętać, że ta idea ma już 20 lat, a rzeczywistość nie potwierdziła apokaliptycznych wizji zderzenia cywilizacji. Politolodzy czy socjolodzy szukali po załamaniu dwubiegunowego świata nowego paradygmatu i teza Huntingtona miała wypełnić tę lukę. Można zauważyć, że procesy demokratyzacji trwają w krajach muzułmańskich dłużej, ale są to młode demokracje, które dopiero budują społeczeństwo oparte na zasadach i normach, funkcjonujących na Zachodzie od dziesiątek lat. Przy próbach zmiany sposobu myślenia, mentalności, wartości a nawet tradycji, normalne jest tworzenie się grup odśrodkowych, które będą starały się powstrzymać proces ewolucji systemu, zmiany rzeczywistości. Obecne rewolucje w krajach arabskich (Egipt, Jemen, Libia, Tunezja) są doskonałym przykładem poparcia dla demokratyzacji i nowoczesności a odrzucenia konserwatyzmu i fundamentalizmu (w żadnym z tych krajów fundamentaliści nie byli siła napędową przemian).

Adam Krawczyk – doktor nauk humanistycznych o kierunku - historia. Pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. Autor dysertacji  doktorskiej Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych (na obszarze Izraela w II połowie XX wieku). Zakresem  jego zainteresowań badawczych jest tematyka terroryzmu, bezpieczeństwa międzynarodowego oraz XX-wiecznej historii powszechnej, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu bliskowschodniego. Jest autorem kilkunastu artykułów naukowych dotyczących kwestii terroryzmu i bezpieczeństwa międzynarodowego, wygłaszał referaty na wielu krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych dotyczących ww. tematyki.