Oddajemy do rąk Czytelników nowy numer „ARCANÓW” w samym środku kolejnej afery, w której pogrąża się obóz władzy w Polsce. Jej istotą jest swoisty pucz antydemokratyczny, jaki ma miejsce w Polsce. Jeśli bowiem rozumiemy demokrację w sposób szeroki i normatywny, czyli nie tylko jako procedurę decydowania większością głosów, ale jako zespół norm, którymi powinna cechować się polityka to możemy powiedzieć, że przeżywamy właśnie coś na kształt puczu antydemokratycznego.

Demokracja normatywna odznaczać się bowiem powinna takimi cechami jak: odpowiedzialność rządzących, przejrzystość władzy, która pozwala obywatelom na jej realne kontrolowanie, niezależność mediów głównego nurtu, co daje szanse na otwartą debatę publiczną, system hamulców i równowag pomiędzy różnymi ośrodkami władzy wzajemnie się kontrolującymi, systemowe gwarancje działania opozycji, co z założenia obejmuje możliwość zmiany władzy na drodze politycznej decyzji i wreszcie zdolność społeczeństwa obywatelskiego do mobilizacji i legalnego oporu.

W Polsce, której władze taplały się w budyniu obchodów 25-lecia wyborów z 1989 roku, nazywanych świętem wolności, nie działa żaden z wymienionych warunków otwartej demokracji wysokiej jakości. Bronimy w zasadzie tylko jej ostatnich przyczółków: z demokracji została w Polsce tylko jedna licząca się partia opozycyjna, która jest obiektem nieustannego ataku i drwin, i to zarówno ze strony głównego nurtu jak i „środowisk zatroskanych”, kilka nie najsilniejszych tytułów prasowych, parę portali internetowych, żadnej telewizji opiniotwórczej o swobodnym dostępie ogólnokrajowym poza telewizją religijną, żadnej instytucji kontrolnej i zagubione społeczeństwo. To jest ta nasza wolność po 25 latach.

„Polacy nie są w stanie rozpoznać zagrożeń, nawet tych prowadzących do katastrofy” – napisał, w odpowiedzi na ankietę „ARCANÓW”, Tomasz Mianowicz. Jest to konstatacja, która przychodzi do nas wraz z obserwowaniem rzeczywistości właśnie 25 lat po transformacji ustrojowej w Polsce. Po raz kolejny żyjemy w kraju, w którym partia władzy utożsamia swój interes z interesem państwa. Historia zatoczyła koło i jesteśmy w punkcie wyjścia. Znów musimy domagać się, by w Polsce zapanowała wolność i demokracja.

W „ARCANACH” tę, refleksję poszerzamy w czasie i przestrzeni. Obecny stan naszego państwa nie jest produktem tylko obecnego establishmentu, ale sięga dalece głębiej, zaś punktem przełomowym był rok 1989 i realizowanie projektu „wielkiej transformacji”. Dlatego tez motywem przewodnim tego numeru uczyniliśmy kwestię zatrutych korzeni przemian ustrojowych w Europie Środkowej.

Piszą o tym w ankiecie „ARCANÓW” najwybitniejsi uczeni polscy – profesor Włodzimierz Marciniak nakreśla perspektywę Polski jako części peryferium cywilizacyjnego, które dostosowuje się do ogólnoświatowych przemian gospodarczych rozpoczętych już w XIX w. Wielu naszych autorów precyzyjnie wskazuje, które aspekty działania służb specjalnych i zakulisowych decydentów bloku sowieckiego pilnowało, by zrealizowano plan zachowania realnej władzy, mimo zmiany ustroju. To te niejawne władze miał na myśli prof. Włodzimierz Marciniak, gdy pisał:

Jeśli Adam Smith dowodził, że bogactwo jest funkcją życia politycznego, fizycznego i moralnego, to Jeremy Bentham nie miał już wątpliwości, że w dziele osiągania szczęścia ustawodawstwo jest niczym w porównaniu z dyskretnym wpływem ministra policji.

Próżno by szukać w niniejszym numerze Dwumiesięcznika tez zwalniających Polaków z odpowiedzialności za własny kraj, wskazujących tylko czynniki zewnętrzne i nam wrogie, jako przyczynę trudnego położenia. Wielka transformacja, będąca jednocześnie wielkim oszustwem, była udziałem wszystkich narodów Europy Środkowo-Wschodniej, o czym piszemy w niniejszym numerze na przykładzie Węgier, Czech, Litwy czy Rumunii. w dziele osiągania szczęścia ustawodawstwo jest niczym w porównaniu z dyskretnym wpływem ministra policji W przypadku tej ostatniej reżyseria spektaklu transformacyjnego miała charakter szczególnie precyzyjny i dokładny, a dr Jerzy Targalski przedstawia nam ten brutalny obraz z niepodważalnym warsztatem naukowym.

Wreszcie skupiamy się na konkretnych zmaganiach politycznych w Polsce, z jednej przedstawiając na przykładzie polityki kadrowej (1989/1990 r.) w telewizji „jak wiele trzeba było zmienić, żeby nic się nie zmieniło”. Nutę nadziei wprowadza Jan Parys, minister obrony narodowej w rządzie Jana Olszewskiego, opisując imponderabilia polityki antysowieckiej i niepodległościowej w 1991 i 1992 r. Parys ukazuje także, że mimo ogromnych sił sprzymierzonych przeciw polityce suwerenności (wyśmiewanej ostatnio przez prezesa NBP podczas rozmowy z ministrem Sienkiewiczem), ta polityka jest możliwa do prowadzenia w Polsce. Najnowsze „ARCANA” zawierają więc teksty wnikliwe, gorzkie, ale niepozbawione propozycji i nadziei na urządzenie państwa wedle potrzeb jego obywateli. Tę wiarę wzmagają teksty młodych laureatów konkursu „Dziedzictwo i testament ideowy Lecha Kaczyńskiego”, którzy nie ukończyli jeszcze 20 lat, a na swój kraj patrzą z ogromną troską i przenikliwością nie tak często spotykaną u tak młodych ludzi.

Na koniec z satysfakcją, ale i ze smutkiem, prezentujemy artykuły poświęcone kulturze. Dwoje naszych autorów żegna zmarłych niedawno: Marka Nowakowskiego i Tadeusza Różewicza. Wraz z odejściem wielkiego pisarza i wielkiego poety zakończyła się w polskiej literaturze ważna epoka.

Zmarła także Profesor Anna Pawełczyńska – wielki Autorytet intelektualny i moralny. Składamy jej hołd, mając w pamięci fakt, że jedna z ostatnich pogłębionych rozmów z nią ukazała się właśnie na naszych łamach w numerze na koniec 2013 roku.

Wierzę, że tak będzie odradzać się Polska wraz ze swoją kulturą, wbrew wszelkim trudnościom. Czytajmy ten numer uważnie i szukajmy dróg wyjścia. Nie daliśmy się zmieść różnym wichrom historii, więc i tym razem, też nie przemogą. 

Krzysztof Szczerski

Spis treści ARCANA 117:

Krzysztof Szczerski, Wstęp  

Wspomnienie

Zofia Zielińska, Anna Pawełczyńska (1922–2014)  

Temat numeru: Zatrute korzenie transformacji 

Jan Parys, Pierwszy demokratyczny rząd RP 

Sebastian Ligarski, Grzegorz Majchrzak, Pozorowane zmiany. Radiokomitet za prezesury Andrzeja Drawicza  

Maciej Zakrzewski, O przedefiniowaniu antykomunizmu

Archiwum ARCANÓW

Sowieckie Politbiuro wobec kryzysu imperium sowieckiego i jego satelitów  

Transformacja w Europie Środkowo-Wschodniej

Michal Kubát, 25 lat czeskiej demokracji – sukces czy fiasko?  

Sebastian Kęciek, 25 lat jakiej wolności? Perspektywa węgierska  

Almantas Samalavičius, Jaką cenę zapłacimy za wyprzedaż ziemi?  

Jerzy Targalski, Rumunia 1989 (fragment książki o pierestrojce)  

Ankieta ARCANÓW:

Rok 1989 – „wielka transformacja” systemu komunistycznego i imperium sowieckiego – z perspektywy ćwierćwiecza: Jadwiga Staniszkis, Krystyna Trembicka, Irena Lasota, Antoni Dudek, Marek Jan Chodakiewicz, Tomasz Mianowicz, Jerzy Targalski, Bogdan Musiał, Włodzimierz Marciniak, Kazimierz Dadak, Wojciech Roszkowski  

Kultura

Maciej Urbanowski, Solista. O Marku Nowakowskim (1935–2014)  

Elżbieta Morawiec, O Tadeuszu Różewiczu  

Wojciech Baliński, Bierzmowanie Polski. Wyzwania, ofiara, odrodzenie  

Poezja  

Felietony i przeglądy

Tomasz Gabiś, Przegląd niemiecki (XXVI)  

Ryszard Czarnecki, Polski punkt widzenia (24)  

Jacek Koronacki, Przegląd amerykański (XXVII)  

Dziedzictwo i testament ideowy Lecha Kaczyńskiego (prace konkursowe)

Maksymilian Sitarski, Polityka historyczna a solidarność pokoleń  

Wiktor Wieczysty, Idea prometeizmu w polskiej polityce zagranicznej Lecha Kaczyńskiego