Biblia nazywa Ziemię Świętą „Ziemią Obiecaną” i „Kanaanem”, a Grecy „Palestyną”., Widoczne są na niej ślady i wpływy kultur greckiej i rzymskiej, bizantyjskiej, arabskiej i chrześcijańskiej. Większość miejsc związanych z życiem i działalnością Jezusa Chrystusa została upamiętniona. Galilea na Ziemi Świętej ma pierwszorzędne znaczenie dla poznania dziejów ziemskiej wędrówki Jezusa Chrystusa. Znajduje się tutaj większość miejscowości, w których nauczał: Nazaret, Jardenit, Kana Galilejska, Tyberiada, Kafarnaum, Tabgha, Betsaida, Cezarea Filipowa, Góra Tabor i Jerozolima. Obejmuje ona jedną trzecią obecnego terytorium Izraela i składa się z Galilei Zachodniej - równiny nadbrzeżnej rozciągającej się od Hajfy na północ do Rosz Hamikra przy granicy z Libanem, Doliny Galilei - na południe od Góry Karmel i grzbietu Gilboa do Doliny Bejt HaKarem na północy - z granicą na wschodzie opartą o rzekę Jordan i Górnej Galilei - od obszarów na południe od Doliny Bejt HaKarem do granicy z Libanem na północy - z wschodnią granicą opartą o Jezioro Galilejskie i o Wzgórza Golan. Zwiedziłem Ain Karen, Betfage, Betanię, Górę Oliwną, Dolinę Jozafata (Cedron) i Wzgórze Świątynne, a ponadto Samarię z Cezareą Nadmorską i Judeę z Jerychem, Górą Kuszenia, Qumran, Betlejem i in.

Pielgrzymkę po Ziemi Świętej rozpoczęliśmy od trzynawowej bazyliki Narodzenia Pańskiego, gdzie Jezus Chrystus przyszedł na świat w Grocie Narodzenia. Wejście do niej ma tylko 120 centymetrów wysokości. Grotę odkryła matka cesarza wschodniorzymskiego Konstantyna Wielkiego - święta Helena. Jej syn nakazał na tym miejscu budowę tej bazyliki (ostateczny kształt nadał jej cesarz Justynian). Konsekrowana została w 324 r. W powodzi zniszczeń dokonywanych przez wieki przez władców muzułmańskich przetrwała jako jedyna (obecnie pod zarządem Greków prawosławnych). W centrum bazyliki znajduje się miejsce Narodzenia Pańskiego, do której pod prezbiterium wiodą kamienne schody. W niewielkim pomieszczeniu wyłożonym marmurem ulokowano niewielki ołtarz główny i po przeciwległych jego stronach dwa mniejsze: „Ołtarz Żłóbka” i „Ołtarz Trzech Króli”. Pod mensą wisi 15 lamp reprezentujących różne wspólnoty chrześcijańskie, a na marmurowej podłodze 14-ramienna srebrna gwiazda z napisem Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est (Tu z Marii Dziewicy został zrodzony Jezus Chrystus). Do bocznej ściany Bazyliki Narodzenia Pańskiego przylega franciszkański kościół św. Katarzyny, zbudowany w IV wieku na grocie św. Hieronima (stąd na cały świat jest transmitowana Pasterka).

W jerozolimskiej dzielnicy Ain Karen znajduje się kaplica Powitania Najświętszej (widać stąd park Yad Vashem upamiętniający wymordowanie Żydów przez Niemców i Sprawiedliwych, którzy ich ratowali - najwięcej Polaków). Kościół Magnificat zbudowano w latach 1938-1941 według projektu A. Barluzziego (jego dziełem są jeszcze 5 innych budowli sakralnych). Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela pochodzi z V wieku i zbudowano go na domu św. Elżbiety i św. Zachariasza. Zniszczony przez muzułmanów był odbudowany w 1195 r. przez krzyżowców jako trzynawowa świątynia (jej struktura zachowała się do dzisiaj). Teren należał najpierw do zakonu szpitalników, a potem templariuszy. Muzułmanie założyli w nim karawanseraj i stajnię. Franciszkańska Kustodia Ziemi Świętej odrestaurowała go w końcu XVII wieku. We wnętrzu są obrazy i płaskorzeźby z życia Jana Chrzciciela i figury św. Klary i św. Franciszka z Assyżu. Akcenty polskie znajdują się w nawie bocznej: obraz „Jezu, ufam Tobie”, dzwony i mozaika na frontonie przedstawiająca Matkę Bożą na osiołku. Po schodach schodzi się do groty, gdzie ołtarz opatrzono łacińską inskrypcją Hic precursor Domini natus est (Tu narodził się poprzednik Pana).

Góra Karmel była schronieniem proroka Eliasza. Osadzono na niej zakon karmelitów i pustelników w czasach wypraw krzyżowych. W 1291 r., muzułmanie zajęli Hajfę, wkroczyli na Górę Karmel, wymordowali zakonników i zburzyli kościół z zabudowaniami klasztornymi. Karmelici powrócili za zgodą tureckich władz okupacyjnych w 1775 r. i odbudowali klasztor z kościołem. 24 lata później, zawitali do nich żołnierze napoleońscy i zajęli klasztor na szpital wojskowy. Gdy się wycofali, klasztor i kościół znowu zburzyli muzułmańscy Turcy i wymordowali zakonników. Podczas I wojny światowej miasto i port Hajfę oraz Karmel zajęli Brytyjczycy. Po kongresie syjonistów w 1896 r., nawołującym do utworzenie Izraela w Palestynie - napływali tutaj Żydzi z całego świata. W latach 1827-1836 zbudowano kościół (obecnie bazylika mniejsza) Stella Maris. Jej centrum zajmuje ołtarz zbudowany na grocie proroka Eliasza, a w nastawie znajduje się Matka Boska Szkaplerzna.

W Nazarecie w Dolnej Galilei mieszka stosunkowo najwięcej katolików (w całym Izraelu tylko 0,5% ogółu ludności). W IV wieku, nad odnalezionym domem Św. Rodziny, zbudowano nazaretański kościół pod tym wezwaniem. Na jednej z jego kolumn znaleziono wykuty po grecku napis „Zdrowaś Mario” (co oznacza, że ta modlitwa była znana już wówczas). Następnie przebudowano go na trzynawową bazylikę bizantyjską. Muzułmanie zniszczyli ją po dwóch wiekach. Po I wyprawie krzyżowej rycerzy lotaryńskich, normańskich i prowansalskich (1096-1099), zakończonej powstaniem Królestwa Jerozolimskiego, jego władca Tankred wybudował w 1101 r., na grocie Zwiastowania, trzynawowy kościół w stylu romańskim. W 1263 r., zniszczono go na rozkaz sułtana tureckiego Bajbarsa, ale sama grota ocalała. W 1620 r., gwardian klasztoru na Górze Syjon uzyskał pozwolenie od Turków i kupił jego ruiny. W 1730 r., powstał na tym miejscu mały kościółek. Rozebrano go po 225 latach w wyniku decyzji Franciszkańskiej Kustodii Ziemi Świętej. W 1969 r., konsekrowano zbudowaną na tym miejscu bazylikę i grotę Zwiastowania Najświętszej Marii Panny - według projektu prof. Giovanniego Muzio. Główny ołtarz bazyliki umieszczono na tle fresku Trójcy Przenajświętszej oraz Matki Bożej i apostołów. Kaplica po lewej stronie zawiera świętych franciszkańskich, a po prawej służy adoracji Najświętszego Sakramentu. W bocznych ścianach zamieszczono mozaiki otoczonych kultem w różnych krajach wizerunków Matki Najświętszej - wśród nich wyróżnia się Jasnogórska Czarna Madonna. W krużgankach przed świątynią ulokowano obrazy maryjne z całego świata, w tym Matki Boskiej Kozielskiej ze znamiennym podpisem „Powróć nas na Ojczyzny łono”. Ufundowali je żołnierze gen. Wł. Andersa z Kresów Wschodnich - uratowani z rosyjskiej „Nieludzkiej Ziemi”. Tablice upamiętniają nawiedzenia papieży: Pawła VI i Jana Pawła II. Grota Zwiastowania zachowuje formę ubogiego mieszkania. Jest tu napis po łacinie Verbum Caro hic factum est (co oznacza - tu Słowo Ciałem się stało). Przed ołtarzem zamieszczono krzyż jerozolimski upamiętniający Fiat Najświętszej Marii Panny(Niech się stanie). Był tu św. Jan Paweł II. Kościół św. Józefa w Nazarecie, z rzeźbą Św. Rodziny, zbudowano nad domem rodzinnym. Powstały na tym miejscu 3 kościoły, z których dwa zniszczyli muzułmanie podczas swego panowania, a trzeci został rozebrany w 1858 r. Kościół w obecnej wersji zbudowano na tym miejscu na początku XX wieku. W jego podziemiach znajduje się warsztat św. Józefa, cysterny i baptysterium.

W Tyberiadzie, w kościele św. Piotra z 1870 r., została odprawiona codzienna pielgrzymia Msza Św. Ma on kształt odwróconej łodzi i zawiera polonica: ołtarz z białego kamienia i w jego nastawie płaskorzeźba Matki Boskiej Częstochowskiej w towarzystwie św. Michała Archanioła i św. Krzysztofa na jej bocznych filarach. W przedsionku wizerunki polskich żołnierzy i herby największych miast II RP ufundowane przez armię gen. Wł. Andersa. Na północ od Tyberiady położona jest Magdala - miejscowość, z której pochodziła wspominana przez ewangelistów Maria Magdalena.

Kościół w Kanie Galilejskiej konsekrowano w 1906 r. Jego fasadę wypełnia balkon oparty na czterech starożytnych kolumnach. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Chrystusa przy stole z apostołami i Matką Bożą. Pod kościołem jest krypta z obrazem Pana Jezusa błogosławiącego sześć wielkich stągwi kamiennych do oczyszczeń żydowskich i stojący za nimi wielki pojemnik na wodę. Tutaj znajduje się Sanktuarium Pierwszego Cudu Pana Jezusa (jago przełożona wydała nam certyfikat potwierdzający 38 rocznicę ślubu).

Z Kafarnaum nad Jeziorem Galilejskim wypłynęliśmy motorową łodzią rybacką na jezioro - nazywane też Morzem Galilejskim lub Jeziorem Tyberiadzkim albo Genezaret. Wypełnia obszar między Wzgórzami Golan a Wzgórzami Galilejskimi. Leży 213 metrów poniżej poziomu Morza Śródziemnego. Jest długie na 21 km, szerokie na 12 km i głębokie na 48 m. Przepływa przez nie rzeka Jordan. Łódź zatrzymała się na środku i mogliśmy porównać różne opisy ewangeliczne z dzisiejszą rzeczywistością.

W pobliżu Kafarnaum, przy drodze łączącej Galileę z Damaszkiem, zwanej Via Maris, na północno-zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego leży Tabgha położona na wysokości 210 metrów nad poziomem Morza Śródziemnego. W czasach ziemskiej wędrówki Jezusa było tu miejsce zwane Heptapegon - źródło tryskające siedmioma strumieniami. Podczas panowania muzułmańskiego przemianowano je po arabsku na tabgha (siedem źródeł). Obszar o tej nazwie rozciąga się od wzgórza Góra Błogosławieństw do jeziora. Wiąże się z Ewangeliami: św. Łukasza: o kazaniu na górze o błogosławieństwach i o cudownym rozmnożeniu chlebów i ryb oraz św. Jana - o prymacie św. Piotra. Na górze Błogosławieństw odkryto resztki kaplicy z IV wieku. W 1937 r., franciszkanie zbudowali na jej gruzach kościół Ośmiu Błogosławieństw na planie ośmioboku (projekt A. Barluzziego). Jego wnętrze jest podzielone na 8 części z wypisanymi po łacinie błogosławieństwami i oknem w każdej i jasną mozaiką. W centrum ołtarz z bogato zdobionym tabernakulum. 24 marca 2000 r. był tutaj św. Jan Paweł II.

Pierwszy kościół katolicki dla upamiętnienia cudu Jezusa nakarmienia rozmnożonymi chlebami i rybami słuchających go rzesz wzniesiono na obszarze Tabgha w 350 r. Został zrujnowany podczas trzęsienia ziemi w VI wieku. Odtąd na ponad trzynaście wieków nie pamiętano o nim. Odkryli go ponownie w XX wieku archeolodzy niemieccy. Staraniem benedyktynów został odbudowany i konsekrowany w 1982 r. jako bazylika Rozmnożenia Chleba (czyli Nakarmienia Rzesz). To jedyny przypadek odbudowy świątyni na Ziemi Świętej dokładnie w poprzednim miejscu. Pobliski klasztor benedyktynów konsekrowano w 2013 r. Blisko niego w IV wieku powstał kościół Prymatu św. Piotra. Został zniszczony przez muzułmanów. Odbudowano go w 1933 r. stosując bloki z czarnego bazaltu. Prezbiterium wypełnia mały ołtarz i wielka biała skała Mensa Christi. Na niej przygotowywano posiłek i tutaj Pan Jezus powierzył apostołowi Piotrowi obowiązki zwierzchnika Kościoła. Do skromnej z wyglądu świątyni prowadzą piękne, bogato zdobione, metalowe drzwi - dar krakowskiego Bractwa Kurkowego.

W Kafarnaum jest też oryginalny kościół Świętego Piotra. Józef z Tyberiady – pierwszy z serii odbudowanych na polecenie Konstantyna Wielkiego w miejscach wskazanych przez św. Helenę. Następnie przebudowano go na ośmioboczny, który zburzyli muzułmanie w VII stuleciu. W 1870 r., ruiny kościoła zostały odkupione przez franciszkanów. Na jubileusz dwóch tysiącleci chrześcijaństwa odbudowali go jako „wiszący” - na betonowych kolumnach nad domem św. Piotra. Do domu św. Piotra można wejść po schodach lub podziwiać go przez otwór w posadzce świątyni. Obok tej świątyni widoczne są resztki synagogi z IV wieku - wapienne ściany, korynckie kolumny, belkowania itp. Zbudowano ją na miejscu starszej synagogi, w której nauczał Pan Jezus.

Góra Tabor (562 m n.p.m.), zwana jest Górą Przemienienia z tego powodu, że Pan Jezus objawił się na niej apostołom Piotrowi, Jakubowi i Janowi w świetlistej szacie i rozmawiał z prorokami Mojżeszem i Eliaszem , a następnie Pan Bóg objawił z obłoku: „To jest Syn Mój Umiłowany i Jego słuchajcie!”. Góra jest dobrze widoczna z odległego o dziesięć kilometrów Nazaretu. Dawniej na szczyt wiodło 4343 kamienne stopnie. Obecnie na szczyt można się dostać pięciokilometrową asfaltową drogą wijącą się ukośnie po zboczach, serpentyną pośród egzotycznych drzew. Przez średniowieczną bramę Bab-al-Hawa (Bramę Wiatru) wjeżdża się do sanktuarium. Wewnątrz murów okalających platformę góry (odbudowanych w miejsce trzynastowiecznych w 1897 r.) znajduje się kaplica upamiętniająca rozmowę Jezusa z apostołami po Przemienieniu. Pierwszą świątynię ku czci Chrystusa i trzech apostołów powstała w miejscu wskazanym przez św. Helenę. Istniały tutaj jeszcze dwie inne świątynie. Benedyktyni, przysłani tutaj z woli króla Jerozolimy Tankreda, zbudowali kościół Najświętszego Zbawiciela. W 1113 r., zostali wymordowani przez bandę turecką, która zniszczyła klasztor i świątynię. Zakonnicy odbudowali je, ale znowu zostały zniszczone przez sułtana Saladyna po jego zwycięstwie nad krzyżowcami pod Hattin w 1187 r. W początkach XIII wieku, sułtan Malik al-Adil kazał na gruzach świątyni wybudować twierdzę. W 1217 r., oparła się ona V krucjacie pod wodzą króla Apostolskich Węgier Andrzeja II. Następnie muzułmanie zniszczyli swoje fortyfikacje. W 1255 r., na polecenie papieża Aleksandra IV, zjawili się joannici i wybudowali czwartą świątynię. Przetrwała tylko osiem lat i podobnie jak bazylika w Nazarecie padła ofiarą sułtana tureckiego Bajbarsa. W 1631 r., franciszkanie uzyskali zezwolenie emira Druzów Fahr ad-Dina na budowę świątyni, ale jej nie ukończyli z powodu jego śmierci. Dopiero po upadku imperium ottomańskiego, w latach 1921-1924 powstała tutaj bazylika Przemienienia Pańskiego (według projektu A. Barluzziego). Ołtarz główny zdobi scena Przemienienia Pańskiego. Kaplice poświęcono prorokom Mojżeszowi i Eliaszowi oraz Matce Bożej i św. Franciszkowi. Na gruzach świątyni joannitów urządzono punkt widokowy, z którego widać miasta Iksal u podnóża i dalej Nazaret, a jeszcze dalej na północy ośnieżoną górę Hermon i jezioro Galilejskie, na zachodzie pasmo Karmelu i na północnym wschodzie Wzgórza Golan i Rów Jordanu.

Podróż autokarem do Jerycha i źródeł Jordanu trwała kilka godzin. Wzdłuż asfaltowej drogi, równolegle do wijącej się o 1-2 km od niej szerokiej w tym miejscu rzeki Jordan, widać żwirową drogę z poboczem wysypanym piaskiem - zamkniętą czterometrowym ogrodzeniem z drutu kolczastego. Żwirówkę stale patrolują wojskowe izraelskie jeepy. Osiem kilometrów od Jerycha, niedaleko ujścia Jordanu do Morza Martwego, na terytorium Jordanii, znajduje się Jardenit - miejsce chrztu Pana Jezusa przez św. Jana Chrzciciela. Ponieważ jest obecnie niedostępne, więc ośrodek dla pielgrzymów zbudowano obok. Nad Jordanem pielgrzymi, stojąc na drewnianym podeście zbudowanym na brzegu, odnawiają chrzty. Jordan w tym miejscu ma najwyżej 5 metrów szerokości i 1-2 metrów głębokości. Środkiem biegnie linia graniczna oddzielająca Izrael od Jordanii. Obok pola minowe. Pod Jerychem widoczna jest Góra Kuszenia (Mont Quarantana) - Chrystus przebywał na niej 40 dni - kuszony przez szatana. Niedaleko jest Qumran. Kilkadziesiąt lat przed narodzeniem Chrystusa, przybyli tutaj w oczekiwaniu na Mesjasza mieszkańcy Jerozolimy - zwani esseńczykami. Każdy z nich przekazywał cały swój majątek na rzecz wspólnoty. Nie było im łatwo na tej palącej pustynnej ziemi. Zostali wymordowani przez Rzymian po powstaniach żydowskich w I wieku po Chr. W 1947 r., arabski pasterz znalazł w jaskini zwoje pergaminów esseńczyków zapisane po grecku, hebrajsku i aramejsku - z tekstami ksiąg biblijnych i komentarzami.

Za Qumran leży brzeg Morza Martwego. W pradawnych czasach połączone było z jeziorem Galilejskim. Obecnie jest bezodpływowym jeziorem na dnie Rowu Jordanu leżącym w najniższym miejscu 410 metrów poniżej Morza Śródziemnego. Jego długość wynosi 76 km, szerokość 16 km, a powierzchnia 1000 km². W Morzu Martwym nie można się utopić z powodu stężenia soli potasowych na poziomie ok. 26%, ale praktycznie nie występuje tu życie organiczne. Brzeg morski cofa się w ostatnich kilku latach w tempie średniorocznym 46 metrów. Widać budynki kąpieliska z lat 70., które obecnie leży dobre 3 kilometry od aktualnej linii brzegowej. Istnieją obawy, że obszar Morza Martwego zamieni się w pustynię.

W kaplicy bazyliki Grobu Św. (Zmartwychwstania) można święcić pamiątki religijne - najczęściej repliki Całunu Turyńskiego. Bazylika upamiętnia miejsce ukrzyżowania, śmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa. Wiadomo, że został ukrzyżowany poza miastem o 45 metrów od muru miejskiego na wzgórzu zwanym Golgota (od aramejskiego gulgolta lub hebrajskiego gulgolet czyli czaszka). Od VII do I wieku przed Chr. wydobywano tutaj wapienne kamienie meleke do budowy murów jerozolimskich. Już w czasach Jezusa zaprzestano wydobycia kamienia i przekształcono to miejsce w ogród, pośrodku którego sterczała skała-czaszka (długości 7 metrów, szerokości 3 metry i wysokości 4,8 metra; wysoka na 755 metra). Św. Helena nakazała poszukiwania miejsca stracenia Pana Jezusa w Jerozolimie na gruzach rzymskiej fortecy Antonia w mieście Aelia Capitolin. W 325 r., w opuszczonej wielkiej cysternie, znaleziono relikwie Krzyża Św. (tabliczkę, gwoździe i drzewce). Odszukano też grób Chrystusa na terenie kamieniołomu. W 335 r., Konstantyn Wielki rozkazał budowę pięcionawowej bazyliki Grobu Pańskiego. W 614 r., zburzyli ją Persowie pod wodzą szacha Chosroesa II. Po ich wyparciu, została odbudowana przez Bizantyjczyków. W 1009 r., odbudowaną świątynię zburzył kalif al-Hakim. Odbudowali ją krzyżowcy podczas I krucjaty. Uległa uszkodzeniu podczas pożaru w 1808 r., a podczas remontu prawosławni Grecy zmienili jej pierwotny układ na krzyżu łacińskim. Kustoszami bazyliki są obrządki: łaciński, grecko prawosławny i ormiański. Prawosławni Koptowie, Syryjczycy i Etiopczycy posiadają kaplice, a każdy obrządek ma wyznaczone godziny modlitw.

Na obszarze Jerozolimy znajduje się sześć patriarchatów reprezentujących sześć rytów katolickich: łaciński, melchicki, syryjski, maronicki, armeński i chaldejski. Jest też wikariat dla katolików języka hebrajskiego. Na jednym z siedmiu wzgórz Jerozolimy, Górze Syjon, znajduje się bazylika Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny; dwupoziomowa, zwieńczona kopułą z czterema wieżyczkami w stylu romańskim. Rzeźba z drewna wiśniowego i kości słoniowej obrazuje Zaśnięcie NMP. Opiekują się nią benedyktyni. W domu św. Jana Ewangelisty pod bazyliką podobno mieszkała Matka Boża i zakończyła swe życie ziemskie. W Wieczerniku, gdzie przed ukrzyżowaniem odbyła się Ostatnia Wieczerza Pana Jezusa z Apostołami w domu na południowym stoku Góry Syjonu. W ewangeliach: św. Mateusza wspomina się, że Pan Jezus ustanowił tutaj Eucharystię i Sakrament Kapłaństwa, u św. Jana - o jego przenikaniu przez zamknięte drzwi do apostołów, a w Dziejach Apostolskich – o zstąpieniu Ducha Świętego. Wieczernik uznaje się za pierwszą katedrę pierwszego biskupa Jerozolimy apostoła św. Jakuba Starszego i pierwszą świątynię wszystkich chrześcijan. W IV wieku, zbudowana została tutaj bazylika Świętego Syjonu. Jak inne została zniszczona przez Persów i następnie przez muzułmanów. Ostała się tylko kaplica Wieczernika. Krzyżowcy zbudowali obok niej bazylikę Świętego Syjonu i „salę na górze”. Saladyn oddał je pod opiekę chrześcijanom syryjskim. Popadające w ruinę, odkupił od egipskiego sułtana neapolitański król Robert i przekazał Kustodii. Franciszkanie musieli jednak opuścić to miejsce i założono tutaj szkołę rabinacką. Pod nią znajduje się synagoga z miejscem kultu króla Dawida. Uznają go za proroka także muzułmanie, dlatego w XVI wieku wybudowali meczet i przez cztery wieki zabraniali wstępu chrześcijanom. W południowej ścianie utworzono nisze dla modlitw muzułmanów. Jan Paweł II sprawował tu Eucharystię w Roku Jubileuszowym. Góra Oliwna jest położona naprzeciw Wzgórza Świątynnego, za Doliną Jozafata. Składa się z trzech szczytów: północnego Mężów Galilejskich - 815 m n.p.m.) i niewiele niższych: środkowego-kaplicy Wniebowstąpienia i południowego-Góry Zgorszenia. Środkiem biegł wąwóz, którędy z domu św. Łazarza w Betanii chodził Pan Jezus do świątyni w Jerozolimie. Pierwotny kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w kształcie rotundy w otwartą kopułą powstał na Górze Oliwnej w 378 r. Zniszczyli go Persowie w VII wieku. Następnie odbudowali krzyżowcy w początkach XIII wieku. Muzułmanie przebudowali na meczet i przenieśli ślad prawej stopy Chrystusa odciśnięty w skale do meczetu Al Aksa na Wzgórzu Świątynnym. Na miejscu pozostał odciśnięty ślad lewej stopy Pana Jezusa. Zarządzają nim muzułmanie, którzy pozwalają odprawić Mszę Św. tylko w święto Wniebowstąpienia.

Pierwszy kościół Pater Noster (Ojcze nasz) wzniesiono, zgodnie z życzeniem św. Heleny nad grotą w Ogrodzie Oliwnym. Pan Jezus uczył w niej tej Modlitwy. Jak i inne zniszczyli go Persowie, odbudowali krzyżowcy i znów zburzyli muzułmanie. Pod prezbiterium znaleziono Grotę Credo (Wierzę), w której apostołowie ułożyli Skład Apostolski. W 1874 r., zbudowano tutaj kościół i kaplicę - łącząc je z klasztorem karmelitanek. Przy wejściu zamontowano tablice z Modlitwą Pańską w różnych językach - w tym po polsku i kaszubsku. Betfage (Dom Fig) to starożytna miejscowość na zboczu Góry Oliwnej. Tutejszy kościół upamiętnia skałę, po której Pan Jezus wsiadł na osiołka, by triumfalnie wjechać do Jerozolimy w Niedzielę Palmową. Stąd co roku, w tym terminie, wyrusza procesja do Jerozolimy - uczestnicy niosą palmy i modlą się w różnych językach i wchodzą bramą św. Szczepana, dochodzą do kościoła św. Anny, gdzie na zakończenie patriarcha Jerozolimy udziel błogosławieństwa relikwiami Krzyża Św. W jerozolimskiej Betanii, za czasów bizantyjskich, istniały położone blisko siebie dwa kościoły: jeden nad miejscem grobu św. Łazarza i drugi na miejscu domu rodzeństwa Marty, Marii i Łazarza. Krzyżowcy zbudowali na ich ruinach jeden kościół i klasztor. Podczas panowania muzułmańskiego, ten pierwszy popadł w ruinę, a drugi zburzono. Grób św. Łazarza przejęli muzułmanie i pobudowali na nim meczet. Obok, w latach 1952-1953, odbudowany został kościół na planie krzyża greckiego (projekt A. Barluzziego) i postawiona nową cerkiew. Po wykutych w skale w 1613 r. schodach można wejść do grobu.

Ogród Oliwny-Ogrójec to jedna z najważniejszych pamiątek ziemskiej drogi Pana Jezusa. W nim wyciskano oliwę (getsemani oznacza po hebrajsku prasę do wyciskania). Od 1668 r., tym terenem opiekują się franciszkanie. Pan Jezus opuścił Wieczernik, wraz 11 apostołami i przez Dolinę Jozafata udał się w to miejsce. Znalazł tam grotę, w której ujrzał wszystkie grzechy ludzkości od początku, aż do końca świata, a które miał przyjąć na siebie. Cierpiał straszne katusze. W IV wieku, powstał na pamiątkę kościół Dominus Flevit (Pan Zapłakał). Też go zniszczyli muzułmanie. W latach 30. XX wieku, według projektu A. Barluzziego odbudowali go franciszkanie. Wspomniana wyżej grota znajdowała się obok innej, gdzie odciśnięte są ślady rąk i stóp Jezusa. Z sadzawki Betesda pozyskano drewno na Krzyż Święty. U podnóża góry powstała bazylika Grobu i Wniebowzięcia NMP na grocie Pojmania. Gdy Pan Jezus z 11 apostołami wyszedł z Ogrodu Oliwnego, natknął się na Judasza ze sługami faryzeuszy (sanhedrynu). Wywiązała się ewangeliczna wymiana zdań „Kogo szukacie? Jezusa z Nazaretu! Jam jest!”. Został wskazany „judaszowym pocałunkiem” i pojmany przez sługi arcykapłana. Eskortowali go do domu arcykapłana Annasza na Syjonie. Stąd odesłany został do domu sądowego arcykapłana Kajfasza. Na jego dziedzińcu apostoł Piotr grzał się przy ognisku i zaparł się swego Mistrza trzykrotnie - nim zapiał kur. Na pamiątkę tego powstał kościół św. Piotra in Gallicantu. Poprzednia bazylika bizantyjska wzniesiona na tym miejscu w IV wieku nie przetrwała. Jego dzisiejsza wersja pochodzi z 1931 r. Został zniszczony podczas bombardowania w wojnie żydowsko-arabskiej w 1967 r. i odbudowany, ale konsekrowany dopiero w 1992 r.

Od Kajfasza, północnym stokiem Syjonu przez ludną jerozolimską dzielnicę Akrę (teraźniejszą ulicą Dawida) odprowadzono Pana Jezusa do pałacu rzymskiego prefekta Judei Poncjusza Piłata - położonego przy północnym murze świątyni. Niektórzy twierdzą, że siedziba prefekta Piłata znajdowała się w nowym pałacu Heroda lub pałacu Hasmoneuszów Żołnierze rzymscy odziali Jezusa w płaszcz „królewski”, dali do ręki berło trzcinowe, włożyli na głowę koronę cierniową i ubiczowali. Tak udręczonego pokazał Piłat tłumowi Żydów - Ecce Homo! (Oto człowiek!). Żydzi sprzeciwili się uwolnieniu niewinnego, ale znienawidzonego Jezusa - wołając, by ułaskawić zbrodniarza Barabasza. Przy akompaniamencie krzyków „Krew Jego niech spadnie na nas i na dzieci nasze” - Piłat zatwierdził wyrok śmierci przez ukrzyżowanie dla Pana Jezusa. Do jego wykonania wyznaczył setkę żołnierzy.

Dzisiejsza jerozolimska Via Dolorosa (Droga Krzyżowa) Pana Jezusa ma niewiele wspólnego z jej przebiegiem w jego czasach. W 1294 r., zaprojektował ją dominikanin o. Rinaldo de Monte Crucis. Początkowo miała osiem stacji, ale z czasem uzupełniono je do obecnych czternastu według tradycji europejskiej. W XVIII i XIX wieku, ostatecznie ukształtowano trasę Via Dolorosa. Jej stacje odwołują się do wydarzeń ewangelicznych (stacje 1,2,5,8,10,11,12,14) lub wynikają z Tradycji czy apokryfów (stacje 3,4,6,7,9,13). Przeszedłem tę drogę wraz z polskimi pielgrzymami z księdzem i krzyżem na czele. Rozpoczęliśmy od pierwszej stacji Skazania Jezusa przez Piłata - przy znajdujących się pod opieką franciszkanów kościołach Biczowania i Cierniem Koronowania, na fundamentach wspomnianej twierdzy rzymskiej Antonia. Siostry Miłosierdzia Bożego z Polski pełnią posługę tutaj w domu zakonnym, tak jak ojcowie franciszkanie w klasztorze ze znajdującym się przy nim fakultecie biblijnym. Druga stacja Obarczenia krzyżem - usytuowana jest obok kościoła Skazania. Trzecia stacja Pierwszego upadku pod krzyżem jest dziełem polskich żołnierzy gen. W. Andersa, a w pobliżu znajduje się rzeźba Tadeusza Zielińskiego prezentująca trzeci upadek Pana Jezusa pod krzyżem. Czwarta stacja Spotkanie Pana Jezusa z Matką - znajduje się w ufundowanej ze składek Polaków kaplicy zawierającej tryptyk „Niebiańska Jerozolima” autorstwa Mariusza i Kamila Drapikowskich - nastawę ołtarza adoracji i wystawienia Najświętszego Sakramentu, w którego centrum umieszczono - wykonaną ze złota, srebra, miedzi tytanu, kryształów i bursztynu - monstrancję z sylwetką Matki Boskiej Częstochowskiej. Piąta stacja - Szymon Cyrenejczyk podejmuje krzyż - to dzieło franciszkanów. Stąd Via Dolorosa zmierza ostro pod górę, aż do straganów z krzykliwymi arabskimi kupcami. Ósmą stację stanowiło - Pocieszenie płaczących dzieci. Szóstą stację - Weronika ociera chustą twarz Jezusa, siódmą - Drugi upadek pod krzyżem, dziewiątą - Trzeci upadek pod krzyżem i trzynastą - Zdjęcie z krzyża - wszystkie znajdują się w bazylice Grobu Pańskiego. Dziesiąt - Obnażenie z szat, jedenastą - Przybicie do krzyża, dwunastą - Śmierć na krzyżu i czternastą - Złożenie do grobu - odprawiliśmy przy klasztorze Koptów.

W Betlejem nawiedziliśmy świątynię zaprojektowaną przez A. Barluzziego. Konsekrowano ją w 1954 r. pod wezwaniem Gloria in excelsis Deo (Chwała na wysokościach Bogu). W tym miejscu anioł zwiastował pasterzom narodzenie Jezusa. Kościół zawiera freski ze scenami anioła, narodzin Pana Jezusa i pasterzy w drodze. Kopułę wieńczą malowidła aniołów.

Ostatniego, dziesiątego dnia pielgrzymki, pojechaliśmy autokarem na lotnisko w Tel Awiwie. Zatrzymano nas tam na pierwszy punkcie kontrolnym. Dwóch żołnierzy dokładnie przejrzało pojazd i odbyło krótką rozmowę z kierowcą. Następnie ruszyliśmy w stronę hali odlotów. Tam zatrzymaliśmy się, zabraliśmy swe bagaże i opuściliśmy autokar. Weszliśmy do budynku dworca lotniczego. Gdy staliśmy w kolejce do odprawy bagażowej, podeszła do nas kobieta w mundurze i rozpoczęła przesłuchanie naszego przewodnika. Następnie odbyła rozmowę w języku angielskim z przedstawicielką naszej grupy. Podeszliśmy do stanowiska prześwietlania bagaży. Nasze bagaże otrzymały tu nalepki; długa żółta - oznaczała skierowanie do odprawy bagażowo-biletowej, a krótka biała (90% osób) - do odprawy celnej. Przy stanowisku celników, po krótkiej rozmowie, niektórzy z nas mogli udać się dalej z żółtą nalepką na bagażu. Ci z białą byli kierowani jeszcze do szczegółowej kontroli. Stanowisko odprawy bagażowej obsługiwała szczupła urzędniczka - za okazaniem paszportu i biletu lotniczego wręczała miejscówkę do samolotu i kwit potwierdzający nadanie bagażu. Na stanowisku odprawy paszportowej otrzymywało się wizę wyjazdową, podobną do biletu na metro. Przy jej pomocy otwierało się automatyczne drzwi na teren odprawy. Jeszcze ponowne prześwietlenie bagażu podręcznego i przejście przez bramkę wykrywającą materiały wybuchowe i promieniotwórcze. Dalej bez przeszkód dostaliśmy się do samolotu i po 3-4 godzinach byliśmy na lotnisku w Warszawie. Sądzimy, iż władze Rzeczypospolitej Polskiej powinny mocniej angażować się w dzieła katolickie na Ziemi Świętej.

Lech Małecki