Twórca konserwatyzmu ukraińskiego 

Wacław Lipiński uznawany jest za twórcę nowoczesnego konserwatyzmu ukraińskiego. Urodził się w Zaturcach w guberni wołyńskiej, w polskiej, rzymsko-katolickiej rodzinie o szlacheckich korzeniach. Jako Ukrainiec z wyboru, poświęcił się pracy dla ludu, widząc potrzebę niesienia oświaty. W konsekwencji miało to doprowadzić do stworzenia niezawisłego państwa. W roli apostołów nowej idei widział miejscową arystokrację, na której, jego zdaniem, spoczywała odpowiedzialność za lud. Nie sprzeciwiał się istnieniu na terenach Ukrainy wielowiekowej kultury polskiej, uważając ją za nierozłączny element swojej tożsamości.

Ukrainiec o kulturze polskiej 

Swoje poglądy po raz pierwszy ujął w wydanej po polsku, w 1909 roku w Krakowie broszurze pt. „Szlachta na Ukrainie. I. Udział w życiu narodu ukraińskiego na tle jego dziejów”. Sprecyzował w niej potrzebę używania określeń „Ukraina” i „Ukrainiec” w ujęciu ogólnonarodowym a nie tylko terytorialnym. Nakreślił swoją wizję historii szlachty ukraińskiej, widząc w niej czynnik potrzebny dla budowy niepodległej Ukrainy, jednocześnie nie występując wrogo wobec żadnego z elementów zamieszkujących te tereny. Lipiński uważał, że wspólna nam jest jedna Ojczyzna i wspólna nam jedna kultura, dzieli zaś poczucie przynależności narodowej. I w tej wspólności, i w tym podziale odbijają się w nas dzieje tej naszej ziemi – jej niedola, jej ruina długoletnia, w której utraciła ona wielu i to nienajgorszych swych synów. Pisał, że należy pracować wspólnie z tym bratem naszym nad odrodzeniem zbiedzonej, znękanej Ojczyzny naszej, bez nienawiści ku komukolwiek, lecz i nie w jarzmie obcych.

Historia Ukrainy w ujęciu Lipińskiego 

Lipiński pasjonował się dziejami Ukrainy, wiele pracy włożył w badanie źródeł. Był autorem m.in. zbioru „Z dziejów Ukrainy”, w którym wiele uwagi poświęcił historii Powstania Chmielnickiego. Lipiński widział w nim nie bunt chłopski, lecz powstanie narodowe – a za wzór świadomego wyboru jakiego, według niego, dokonali wówczas Ukraińcy posłużył przykład Stanisława Michała Krzyczewskiego – szlachcica polskiego, który opowiedział się po stronie Chmielnickiego. Ten kierunek myśli Lipińskiego został przez wielu ówczesnych polskich historyków skrytykowany jako propaganda renegactwa, jak wykazał dr Aleksander Czołowski.

Opowieść o tym co było 

Książka Bogdana Gancarza opowiada o losach tej niezwykle ciekawej postaci w latach 1882-1914, czyli od urodzenia, przez okres nauki szkolnej, studiów aż do rozkwitu jego działalności twórczej i wydawniczej. Szczególnie interesujące są lata spędzone w Krakowie (1903-1914), decydujące dla kształtowania się poglądów Lipińskiego.

Jak zaznacza sam Autor książki praca niniejsza należy do nurtu historiografii tradycyjnej, gdzie dzieła historyczne, przy zachowaniu reguł warsztatu naukowego, są przede wszystkim opowieściami o tym co było. Gancarz posługując się bardzo przystępnym językiem zwraca uwagę nie tylko na ścisłe fakty dotyczące życia Lipińskiego, ale nakreśla też otoczenie, w jakim przyszło żyć tej postaci, dzięki czemu, można dobrze poznać omawiane czasy i osoby. Książka wzbogacona jest o zbiór cennych fotografii, prezentujących zarówno samego Lipińskiego, jak i tych, z którymi współpracował, a także miejsca, w których żył i pracował. Autor przytacza i omawia wiele fragmentów prac, artykułów i listów, które pozwalają przyjrzeć się rozwojowi koncepcji Lipińskiego i jego dyskusjom z ówczesnymi działaczami polskimi i ukraińskimi.

Książka w wyjątkowo ciekawy sposób przedstawia postać Wacława Lipińskiego, zachęcając do dalszych badań naukowych w kierunku poznania twórcy idei terytorializmu ukraińskiego.

Magda Arsenicz

Bogdan Gancarz, My szlachta ukraińska… Zarys życia i działalności Wacława Lipińskiego 1882-1914, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2006, ss. 330.