Powojenne eseje Ernsta Jüngera
Pisma Jüngera zostały wydane pod redakcją specjalisty od literatury niemieckiej, prof. Wojciecha Kunickiego. Wraz z wrocławskim profesorem w pracach wzięli udział także Natalia Żarska i Krzysztof Żarski – naukowcy specjalizujący się w badaniach nad literaturą naszego zachodniego sąsiada. Książka zawiera pięć powojennych esejów Jüngera, ale zainteresowany czytelnik znajdzie w niej również wstęp autorstwa prof. Kunickiego omawiający kwestię artyzmu eseistyki jüngerowskiej, a także posłowie napisane przez K. Żarskiego o genezie i recepcji późnej eseistyki niemieckiego pisarza.
Rewolucyjny konserwatysta to nie nazista
Ernst Jünger jest najbardziej znanym przedstawicielem rewolucyjnego konserwatyzmu, czyli niejednorodnego prądu intelektualnego w przedwojennych Niemczech. Wśród głównych idei, które łączyły rewolucyjnych konserwatystów była głęboka niechęć do Republiki Weimarskiej, sprzeciw wobec marksizmu i komunizmu łączony z systematyczną krytyką liberalizmu i kapitalizmu.
Specyfiką tego okresu w niemieckiej historii jest systematyczne zdominowanie sceny politycznej przez narodowych socjalistów. Postawa Jüngera, a także części jego intelektualnych kolegów, polegająca na odcięciu się od nazizmu uważanego przez nich za prymitywny – przyciąga uwagę. Wśród rewolucyjnych konserwatystów nietrudno znaleźć i takich, którzy rywalizację z nazistami o rząd dusz przypłacili życiem. W tym sensie eseistyczne refleksje niemieckiego pisarza, tworzone w obliczu przegranej przez Niemcy wojny i postępującego konfliktu zimnowojennego, wydają się szczególnie interesujące, bo świat, w którym żyjemy to ciągle ład powojenny, na konsekwencjach II wojny światowej zbudowany.
Pokój w czasie wojny
Najwcześniejszym z zamieszczonych w książce tekstów jest esej pod tytułem „Pokój”. Ernst Jünger tworzył go jeszcze w czasie wojny, od roku 1941, m.in. w okresie trzyletniej służby w sztabie głównodowodzącego okupowanej Francji. W trakcie tworzenia w 1944 na froncie włoskim zginął syn Jüngera, któremu ostatecznie ojciec zadedykował esej. Na ten kontekst trzeba zwracać uwagę czytając tekst. A o czym jest sam esej? Zdaniem prof. Kunickiego można go „czytać z jednej strony jako manifest intencjonalności pokolenia usiłującego powrócić do personalizmu chrześcijańskiego, a drugiej jako częściowo spełniony operacyjny tekst dla danej sytuacji etycznej lat wojny i lat bezpośrednio powojennych”. Intersujący wydaje się wątek próby wykorzystania tego traktatu przez niechętnie nastawionych do Hitlera wyższych dowódców niemieckiej armii – Erwin Rommel planował nawet druk eseju dla swoich żołnierzy. Te nadzieje pogrzebał ostatecznie nieudany zamach na Hitlera przeprowadzony przez Clausa Stauffenberga i w konsekwencji brutalne rozbicie konserwatywnej opozycji w strukturach armii. Wątek ten czytelnik może poznać dokładniej w posłowiu.
Azja przeciw Europie: konflikt odwieczny
Tytułowy esej „Węzeł gordyjski” Jünger napisał w roku 1950. Niemiecki publicysta podnosi w nim problem odwiecznej rywalizacji między Azją a Europą. Nie jest to jednak tekst o niedawnym starciu tych dwóch kontynentów, jak można by interpretować wschodni front II wojny światowej. Samo to wydarzenie taktowane jest przez Jüngera jako tylko kolejne z wielu starć, których początek opisywał już Herodot, opiewając wojnę persko-grecką. Taka perspektywa, polegająca na sięganiu w mity i historię najdawniejszą, pozwala Jüngerowi spojrzeć na tę „najwyższej rangi konfrontację w dziejach świata” ze sporego dystansu.
Przyjmując ten punkt widzenia, trudno nie zgodzić się z tezą, że konflikt Azji z Europą ciągle trwa, a jego szachownicą niezmiennie pozostaje pas ziem między Niemcami i Rosją – Polska właśnie. W tym sensie refleksje niemieckiego konserwatysty sprzed ponad już pół wieku pozostają aktualne i warte chwili refleksji.
Adam Zechenter