Tymczasem jego oświadczenie dotyczyło wypadków przesądzających o przyszłości Rosji: serii wrześniowych eksplozji 1999 roku w Dagestanie, Moskwie i Wołgodońsku, które wywołały lawinę kontrolowanych przez FSB wydarzeń. Już po trzech miesiącach ułatwiły one ówczesnemu premierowi Putinowi przejęcie władzy od prezydenta Jelcyna, a w maju 2000 roku zapewniły mu wygraną w wyborach prezydenckich.

Nocą 9 września 1999 roku ponad 400 kilogramów materiałów wybuchowych dosłownie rozerwało 9-piętrowy bok, grzebiąc pod jego gruzami 94 mieszkańców i raniąc 164 osoby. Był to pierwszy z zamachów na domy w Moskwie, przeprowadzonych na polecenie Putina – do połowy sierpnia 1999 roku szefa FSB, a w czasach sowieckich pułkownika KGB. Zamierzał on obarczyć winą za zbrodnie Czeczenów. Kolejna wojna na południu była mu potrzebna, by pogrążyć cały kraj w chaosie i wykorzystać zamęt do przejęcia władzy prezydenckiej.

Taką wersję wydarzeń z jesieni 1999 roku przedstawiają dwaj rosyjscy historycy, Jurij Felsztinski, mieszkający w USA, oraz Władimir Pribyłowski. Tę samą tezę postawił i udowodnił, po czym zapłacił za to w 2006 roku życiem Aleksander Litwinienko – przyjaciel Felsztinskiego, zbiegły z Rosji agent FSB, zabity w Wielkiej Brytanii radioaktywnym polonem przez rosyjskie służby.

„Zaplanowaliśmy ataki w Moskwie”

Wspomniany Kondratiew twierdził w liście opublikowanym pół roku po wrześniowych wydarzeniach, że jego oddział FSB otrzymał zadanie „zaplanowania i wykonywania operacji dyskredytujących Republikę Czeczeńską”; relacjonował też akcję werbowania w więzieniach przestępców kaukaskiego pochodzenia, którzy w zamian za przywrócenie im wolności porywali z Czeczenii obcokrajowców. „Nasi podwładni poradzili sobie doskonale” – pisał o uprowadzeniach i morderstwach m.in. brytyjskich oraz holenderskich inżynierów. I przyznawał: „W czerwcu ubiegłego roku [1999] nasz oddział otrzymał nowe zadanie: wzbudzać w Rosji nienawiść do Czeczenii i Czeczenów. Metodą burzy mózgów opracowaliśmy kilka sposobów. Podczas jednej z takich sesji wymyśliliśmy m.in. akcję rozprowadzania w kraju ulotek z groźbami Czeczenów […], wysadzanie budynków mieszkalnych. Propozycje te przekazaliśmy dowództwu FSB, które wybrało ostatni pomys jako najskuteczniejszy i dało nam zielone światło do jego realizacji. Zaplanowaliśmy ataki w Moskwie, Wołgodońsku i Riazaniu […]. Wybrane zostały konkretne budynki, odpowiedni materiał wybuchowy, obliczono też potrzebną jego masę. Operacja otrzymała kryptonim »Hiroszima«”.

O dalszych losach Kondratiewa przesądził moment, kiedy zobaczył rezultaty akcji przy ulicy Gurianowa. Było to 9 września 1999 roku. „Miałem doświadczenie w wysadzaniu budynków, ale nigdy nie były to domy mieszkalne – wspominał. – A tu wysadziłem rosyjski dom i zabiłem Rosjan, a rosyjskie kobiety pochylone nad ciałami rosyjskich ofiar przeklinały sprawcę w moim ojczystym języku. Stojąc wśród nich, fizycznie czułem, jak otaczają mnie ich klątwy, jak przenikają mój umysł i ciało. Byłem przeklęty…”

Kiedy list ukazał się w Internecie, jego autor znajdował się już gdzieś na krańcu świata i mógł tylko mieć nadzieję, że koledzy z jednostki nigdy go nie dopadną.

Od tragedii przy ulicy Gurianowa 9 września minęły zaledwie cztery doby, gdy nad ranem 13 września w 8-pietrowym budynku przy Szosie Kaszyńskiej w południowej części Moskwy rozegrała się kolejna tragedia. Mieszkańcy zauważyli wprawdzie w przeddzień, że w piwnicy dzieje się coś złego i zawiadomili milicję, ale przybyłych funkcjonariuszy uspokoił mężczyzna podający się za pracownika administracji. Zapewnił ich, że wszystko jest w porządku, a „nasi ludzie już tam są” – więc milicjanci odjechali. Kilka godzin później blok wyleciał w powietrze. Masakra kosztowała życie 118 osób, w tym 12 dzieci, a ponad 200 ludzi zostało rannych.

W obu przypadkach użyto heksogenu i plastiku pełniącego funkcję detonatora. Lokalna milicja zaczęła tego samego dnia przeszukiwać dom po domu w okolicy. Wreszcie znalazła heksogen, osiem kilogramów plastiku i sześć elektronicznych urządzeń zegarowych.

Trzy dni później, 16 września 1999 roku, wybuch przed 9-piętrowym blokiem mieszkalnym w Wołgodońsku w południowej Rosji zabił 17 ludzi.

Zanim jeszcze akcja »Hiroszima« rozpoczęła się stolicy, 4 września 1999 roku FSB urządziło prowokację w miejscowości Bujnaksk w rosyjskiej Republice Dagestanu graniczącej od zachodu z Czeczenią. Przed budynkiem zamieszkanym przez rosyjskich żołnierzy eksplodowała ciężarówka wyładowana dynamitem. Zginęły 64 osoby, a kilkadziesiąt odniosło rany. Władze w Moskwie natychmiast odpowiedzialnością obarczyły „separatystów czeczeńskich”.

Riazańska wpadka

Winę za kolejne masakry nietrudno było zrzucać na Czeczenów – aż do ostatniego, nieudanego ataku w Riazaniu, który podważył wiarygodność kremlowskiej wersji. Wieczorem 22 września mieszkaniec 11-piętrowego bloku w półmilionowym Riazaniu, położonym dwieście kilometrów od Moskwy, zauważył trzy nieznane mu osoby przenoszące z samochodu do piwnicy ciężkie worki na cukier. Wezwani milicjanci zeszli do piwnicy. „Leżący na wierzchu worek był nacięty i wystawało z niego jakieś urządzenie elektroniczne: widzieliśmy kable owinięte taśmą oraz zegar – opowiadał gazetom oficer. – Wybiegliśmy z piwnicy. Ja stanąłem na straży przy drzwiach, a moi ludzie pobiegli ewakuować mieszkańców”. Po kwadransie przyjechali saperzy z Ministerstwa Spraw Nadzwyczajnych, zabrali worki i rozbroili ładunki.

Natychmiast wprowadzono blokady na drogach, milicja sprawdzała wszystkie samochody wyjeżdżające z miasta – rozpoczęła się operacja „Przechwycenie”. 23 września władze informowały, że w Riazaniu udaremniono atak terrorystyczny; gazety donosiły, że w workach znaleziono heksogen; światowe media publikowały reportaże z Riazania, a Putin dziękował społeczeństwu za „absolutnie słuszną reakcję”.

Następnego dnia szef FSB Patruszew wygłosił oświadczenie, że w Riazaniu nikt nie planował zamachu, lecz FSB przeprowadzała ćwiczenia. Dlaczego tak nagle zmieniono wersję wydarzeń? Bo na jaw wyszło, że 22 września pracownica firmy telekomunikacyjnej nagrała podejrzaną rozmowę z Moskwą. „Wysiadajcie pojedynczo – takie polecenia wydawał ktoś z Moskwy ludziom jadącym samochodem przez Riazań. – Wszędzie są patrole”. Kobieta przekazała nagranie ludziom z riazańskiej FSB, ci zaś – przekonani, że namierzyli „terrorystów” – sprawdzili moskiewski numer, z którym kontaktowali się niedoszli mordercy.

Okazało się, że numer należał do jednego z biur FSB w Moskwie. Władzom nie pozostało więc nic innego, jak rozpowszechnić informacje, że ludzie ze służb przeprowadzali w Riazaniu ćwiczenia.

Powrót towarzysza pułkownika

Pojawiło się wiele niejasności i sprzecznych informacji. „Moskowskij Komsomolec” wydrukował 24 września dwa artykuły: w pierwszym donosił, że nie było zamachu, lecz ćwiczenia, a w drugim – że szef MSW „pogratulował FSB ocalenia bloku w Riazaniu przed pewną zagładą”.

Po szczegóły tej historii warto sięgnąć do książek zawierających analizy i wypowiedzi świadków. W publikacji „Wysadzić Rosję” Litwinienko i Felsztinski dowodzą, że ataki przeprowadzone przez FSB dały pretekst do pacyfikacji Czeczenii. W „Korporacji zabójców” Felsztinskiego i Pribyłowskiego znalazły się przekonywujące dowody na udział FSB w prowokacjach.

W 2008 roku pułkownik KGB, który cieszył się władzą prezydencką przez dwie kadencje, musiał – zgodnie z konstytucją – zrezygnować z kandydowania. Odstąpił swoje stanowisko Miedwiediewowi i czekał. Tydzień temu okazało się, że ma zamiar w wyborach 2012 roku sięgnąć znów po pełnię władzy. Przed nim kolejne dwie 6-letnie kadencje, a może i więcej. Konstytucję można w ciągu dwunastu lat zmienić, i to niejeden raz.

Anna Zechenter
Autorka jest pracownikiem krakowskiego Oddziału IPN.

Tekst ukazał się w dzisiejszym wydaniu 
„Dziennika Polskiego”