Trudno sobie wyobrazić, że ktoś, kto zna się cokolwiek na dyplomacji, za miarę sukcesu uzna kilka pochwał wypowiedzianych o kraju-gospodarzu. Czy jest do pomyślenia, że wizytująca jakieś państwo głowa innego państwa powie: „Jak mi przykro, że przyjechałem do tego podrzędnego, peryferyjnego, drepczącego w miejscu kraju bez perspektyw!” Oczywiście nie. Zwykła grzeczność wymaga, by powiedzieć, że jest to „ambitny, rozwijający się, coraz ważniejszy kraj na mapie świata i wierny sojusznik”. Pochlebstwo jest najtańszą walutą w obrocie międzynarodowym – jego wartość równa się zero.

Tymczasem, gdy przyjrzeć się w szczegółach tej wizycie, to jest ona zaprzeczeniem wszystkich fundamentalnych założeń i dogmatów polityki zagranicznej, realizowanej przez trójkę Tusk-Sikorski-Komorowski.

Zdefiniujmy je pokrótce:

Dogmat nr 1: Polska musi trzymać się Niemiec, bo to najsilniejszy kraj w Europie i główny rozgrywający.

Weryfikacja: najważniejszym, z punktu widzenia dyplomatycznego, elementem wizyty prezydenta USA w Europie był fakt, że Obama nie odwiedził Berlina (o czym pisze się krytycznie w samych Niemczech). Pozycja Niemiec na arenie globalnej – po serii błędnych ruchów obecnego rządu federalnego na Wschodzie, a zwłaszcza w kwestii Libii – gwałtownie spadła i została po części zajęta przez Francję.

Dogmat nr 2: Unia Europejska staje się globalnym graczem, polska polityka zagraniczna powinna być zharmonizowana z Brukselą.

Weryfikacja: Obama nie tylko nie pojechał do Brukseli, ale też w ogóle nie wymienił słów „Unia Europejska” w swoich wystąpieniach (przedstawiciele UE byli jedynie gośćmi na szczycie G-8).

Dogmat nr 3: należy poświęcić kraje naszego regionu dla realizacji zasady: Russia first! (czyli Rosja przede wszystkim).

Weryfikacja: Obama nie przyjechał do Warszawy na rozmowy o Rosji, czy w uznaniu naszej polityki nowego otwarcia z Rosją. Odwiedził Polskę definiowaną jako centrum niezależnego regionu środkowo-wschodniej Europy, coś odrębnego i swoistego, istniejącego bez kontekstu rosyjskiego. Działanie w ramach „polskiego resetu” z Rosją nie podnosi naszego statusu. Podnosimy go za to, w oczach Amerykanów, konsekwentnie budując koalicję regionalną.

Dogmat nr 4: pod obecnymi rządami jesteśmy sprawną i profesjonalną dyplomacją, a jednym z naszych celów jest budowanie wpływów Polski w krajach bałkańskich.

Weryfikacja: pod względem umiejętności dyplomatycznych Szczyt Środkowoeuropejski  był katastrofą. Doprowadziliśmy do nieobecności dwóch prezydentów południowej Europy i to tych, na których powinno nam bardzo zależeć – Serbii oraz Rumunii. Oba te państwa odgrywają w regionie ważną rolę i aspirują do jeszcze ważniejszej. Serbia jest na drodze do Unii, a Rumunia to kluczowy kraj w układzie bezpieczeństwa. Nieobecności tych przywódców, (odnotowanej w dyplomatycznych komentarzach jako jedna z głównych wiadomości ze szczytu) w związku z przyjazdem prezydent Kosowa, nie można tłumaczyć ich kaprysami czy fobiami (jak zrobił to w super-niedyplomatycznym, charakterystycznym dla siebie, buńczucznym stwierdzeniu minister Sikorski). Zadecydował o tym brak umiejętności protokolarnych ze strony polskiej. Nie takie problemy rozwiązywano i nie takie szczyty się odbywały przy użyciu finezyjnych narzędzi dyplomacji. Obecna ekipa nie potrafiła jednak tego załatwić a potem zrzuciła całą winę na gości. Nasze możliwości budowania konstruktywnego wpływu „na linii południowej” są teraz mniejsze, a nie większe.

Dogmat 5: obecne polskie władze nie są „jeleniami” na amerykańskim pasku.

Weryfikacja: to po co, jak jelenie, poparliśmy słowa Obamy o rozwiązaniu izraelsko-palestyńskim, bez konsultacji w Unii? Słowa, z których teraz amerykańska dyplomacja stara się delikatnie wycofać? Prezydent Obama, za to nasze publiczne poparcie, nawet oficjalnie nie podziękował.

Dogmat 6: dyplomacja to skuteczność, a nie gesty.

Weryfikacja: wizyta prezydenta USA pozostawiła po sobie wrażenie, jakby jej wcale nie było. Niektórzy próbowali podpowiedzieć rządowi, co mogłoby się w czasie spotkania konkretnego wydarzyć: poważne wystąpienie Obamy o przyszłości relacji transatlantyckich po kryzysie gospodarczym (np. na uniwersytecie albo w polskim parlamencie), albo umowa o stacjonowaniu wojska amerykańskiego w Polsce, czy też publiczne wsparcie inwestycji energetycznych, ewentualnie oficjalne rozpoczęcie wspólnych działań na rzecz demokracji w Afryce Północnej, w ostateczności choćby przekazanie informacji o katastrofie smoleńskiej... Możliwości było wiele, a skończyło się niczym.

Z tych wszystkich powodów oraz z racji tego, że nie udało się polskim władzom przekonać strony amerykańskiej, by była to wizyta państwowa a nie tylko robocza (co oznacza istotnie niższą rangę dyplomatyczną), trudno mi podzielić zachwyt, który ze zdumieniem obserwuję w obozie rządzącym.

Polska to ważny kraj w międzynarodowej grze. Ale tylko potencjalnie. Trzeba profesjonalistów, żeby to wykorzystać.

dr hab. Krzysztof Szczerski, wykładowca akademicki, pracownik naukowy UJ, w latach 2007-2008 wiceminister spraw zagranicznych RP i wiceminister w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej.