W piątek, 17 grudnia, IPN opublikował na swojej stronie internetowej oświadczenie następującej treści: „W dniu 17 grudnia 2010 r. Oddziałowe Biuro Lustracyjne w Warszawie skierowało do Sądu Okręgowego w Warszawie XVIII Wydziału Karnego wniosek o wszczęcie postępowania lustracyjnego w związku z powstałymi wątpliwościami co do zgodności z prawdą oświadczenia lustracyjnego złożonego przez Tomasza Tadeusza Turowskiego oraz wydanie orzeczenia stwierdzającego, że złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne”.

Sprawa jest wstrząsająca, bowiem osoba, której dotyczy wniosek o wszczęcie postępowania lustracyjnego, daje się poznać, na podstawie archiwów IPN, jako oficer wywiadu PRL. Tomasz Turowski jest obecnie przedstawicielem dyplomacji polskiej w Rosji, bezpośrednio odpowiedzialnym za realizowanie polityki rządu RP w tym kraju. O szczegółach sprawy i karierze dyplomaty, informuje na łamach dziennika „Rzeczpospolita” Cezary Gmyz.

portal.arcana.pl: Co oznacza zapis z Samodzielnej Ewidencji Operacyjnej Departamentu I, że Tomasz Turowski nosił numer 9596? Co na tej podstawie możemy wywnioskować o jego działalności w ramach służb bezpieczeństwa?

Sławomir Cenckiewicz: Z tego, co jest na temat wiadomo, na tej podstawie, weryfikując różne dane kartoteczne oraz szyfrogramy cywilnych służb wywiadowczych PRL, zidentyfikowano i ustalono związki Turowskiego z komunistyczną bezpieką. Wbrew różnym obiegowym opiniom zachowało się sporo materiałów po Departamencie I MSW, które pozwalają zidentyfikować wielu agentów z nazwiska. Jeśli prawdą jest, że Turowskiemu przypisano pseudonim "Orsom" to również i ja natknąłem się w tzw. materiałach informacyjnych Departamentu I MSW na informacje pochodzące z tego źródła.

portal.arcana.pl: Czy możemy na tej podstawie stwierdzać, że był powiązany z KGB? Czy można po prostu samowolnie przestać być agentem KGB?

S.C.: Tego nie wiemy, możemy jedynie posiłkować się ogólną wiedzą na temat tzw. wydziału nielegałów* (Wydziału XIV) w Departamencie I MSW. Trzeba pamiętać, że zarówno nielegałowie cywilni, jak i wojskowi (chodzi o jednostkę w Zarządzie II Sztabu Generalnego) należeli do najbardziej cennej i sprawdzonej agentury komunistycznych służb. Operowali przez lata na Zachodzie, wtapiając się w zachodnie społeczeństwa, obyczaje, korzystających z fałszywych danych osobowych, często w skrajnie niesprzyjających warunkach ze względu na działania tamtejszych kontrwywiadów. Te specyficzne predyspozycje charakterologiczne i psychologiczne oraz ulokowanie sprawiały, że z talentów nielegałów korzystali często - jak to się określało w dokumentach wywiadu Polski Ludowej - "PR" czyli "przyjaciele radzieccy", a więc także KGB i GRU.

portal.arcana.pl: Czy ewentualne powiązania Turowskiego ze służbami specjalnymi (w tym  KGB) mogłyby mieć wpływ na sprawowane przez niego funkcje w MSZ,  szczególnie zaś na działalność dyplomatyczną w Moskwie?

S.C.: Tego również nie wiemy i trudno w tej sprawie wyrokować, ale znów - ogólna wiedza na temat służb sowieckich i rosyjskich - każe być w takich sytuacjach skrajnie ostrożnym. Rosjanie bowiem wykorzystują w swoich działaniach jakikolwiek związek z dawnymi tajnymi służbami. Kiedy upadał PRL czy NRD interesowali się zbiorami kartotecznymi i archiwalnymi ówczesnych bratnich służb, mimo, że w ramach systemów informatycznych i koordynacji działań służb mieli do większości danych stały dostęp. Swego czasu, na łamach "Arcanów", opublikowałem raport płk. Henryka Jasika z 1990 r., który alarmował Mazowieckiego i Jaruzelskiego, że w "kontenerarch do Moskwy" wywieziono archiwalia STASI dotyczące spraw polskich. Podobnie było w Polsce - przykładem może być skopiowanie kartoteki WSW dla Sowietów w ostatnich miesiącach istnienia PRL. Podobnych przykładów jest więcej.

portal.arcana.pl: Czy w procesie rekrutacji na ważne stanowiska państwowe pomija się  procesy lustracyjne? Jak mogło być w tym wypadku?

S.C.: Wstępny proces lustracyjny opiera się w zasadzie na dwóch elementach - oświadczeniu urzędnika i weryfikacji tego oświadczenia przez IPN. To system wadliwy, ale taki jest stan prawny. Jawność zapisów kartotecznych i ich dostępność oraz otwartość archiwów tajnych służb PRL jest dzisiaj najlepszym zabezpieczeniem przed szantażem i wrogimi działaniami obcych służb. Niestety polskie elity polityczne i prawne, z niewielkimi wyjątkami, tego nigdy nie rozumiały. W dodatku część z nich jest po prostu przeciwna jakiekolwiek lustracji stąd tak zażarta walka by IPN nie publikować danych kartotecznych w Internecie.

portal.arcana.pl: Wedle zeznań Dariusza G. z MSZ dla prokuratury, Turowski miał poinformować go w sobotę 10 kwietnia w południe o przeżyciu 3 osób z katastrofy pod Smoleńskiem. Natomiast w dniach 16-19 kwietnia Turowski był stosunkowo aktywny w informowaniu prasy o przebiegu działań służb rosyjskich w procesie sekcji zwłok ofiar i zbierania szczątków w miejscu katastrofy, zapewniając o przestrzeganiu procedur. Biorąc pod uwagę fakt, że ambasada polska w Moskwie zaangażowana była w przygotowanie dwóch osobnych uroczystości katyńskich, czy rzuca to jakieś podejrzenia na osobę i działalność Turowskiego?

S.C.: Historyk w tej sprawie powinien milczeć. Śledczy, którzy badają okoliczności związane z katastrofą smoleńską, mają natomiast obowiązek sprawdzić każdą, nawet najbardziej radykalną hipotezę.

* nielegał - oficer kadrowy wywiadu działający w warunkach głębokiej konspiracji na terenie obcego kraju poza oficjalnymi strukturami przedstawicielstwa swego kraju. Wyposażony w fikcyjny życiorys (czyli legendę) nielegał przeważnie ma obywatelstwo danego państwa. Nie utrzymuje kontaktów z rezydenturą legalną (np. ambasadą czy konsulatem), a jeśli zostanie schwytany to jest sądzony za działalność szpiegowską jako obywatel danego państwa (czyli jako szpieg).

Not. Malwina Garyga